H ΚΑΠΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ (TABACCHI EGEI MANIFATTURA ITALIANA ) T.E.M.I. ΣΤΗΝ ΚΩ.

H ΚΑΠΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ (TABACCHI EGEI MANIFATTURA ITALIANA ) TEMI ΣΤΗΝ ΚΩ.

Η Α.Ε. Τ.Ε.Μ.Ι., η μεγαλύτερη ιταλική εταιρεία στα Δωδεκάνησα, ιδρύθηκε το 1926[1] (Κ.Δ. 136/10-8-1926). Απέκτησε από το 1934 το μονοπώλιο της επεξεργασίας και πώλησης καπνού στη Ρόδο και στην Κω και από το 1938 σε όλα τα νησιά. Το 70% των μετοχών της ανήκαν στο ιταλικό δημόσιο. Έτσι χάρη στην ιταλική κρατική επέμβαση οι μικρές αλλά οικονομικά υγιείς καπνοβιομηχανίες, που υπήρχαν ίσαμε τότε, παραγκωνίστηκαν.

Η δουλειά στο εργοστάσιο ήταν σκληρή. Έναντι μικρού μισθού οι εργάτες δούλευαν 14 ώρες την ημέρα.

Το εργοστάσιο είχε 5 καινούργιες σιγαροποιητικές μηχανές, σύγχρονες εγκαταστάσεις και αποθήκες[2]. Παρήγαγε τσιγάρα, πούρα και καπνά. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούσε κυρίως την καπνοπαραγωγή της Κω, που την αναμίγνυε - για τα τσιγάρα πρώτης ποιότητας -με μικρές ποσότητες καπνών από την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την Ιταλία, την Αλβανία και από την Ελλάδα.

Η καπνοβιομηχανία είναι από τους υγιέστερους βιομηχανικούς κλάδους, που αναπτύχθηκαν στη Δωδεκάνησο, γιατί επεξεργάζεται πρώτη ύλη, που παράγεται επί τόπου. Η εκμετάλλευση της Τ.Ε.Μ.Ι. αποτελούσε ένα σημαντικό έσοδο για την ιταλική διοίκηση της Δωδεκανήσου. Μετά τον πόλεμο η αγγλική διοίκηση εισέπραττε 17,5 λιρέτες από κάθε κουτί τσιγάρων, το οποίο κόστιζε 35 λιρέτες. Η Ελληνική στρατιωτική διοίκηση έθεσε την εταιρεία υπό κρατική διοίκηση.

Το 1973 με το Β.Δ. 102/1973 ΦΕΚ Α-220/ 20-9-1973 η καπνοβιομηχανία Ρόδου διαλύθηκε[3].

Η Α.Ε. Τ.Ε.Μ.Ι. στην Κω ίδρυσε Γραφείο, το οποίο στεγάστηκε σε κατάστημα του ισογείου του Δημαρχείου για ένα χρονικό διάστημα (σήμερα κατάστημα Γιώργου Ιωαννίδη) και σε γραφείο του εσωτερικού αιθρίου στη συνέχεια (σήμερα δίπλα στο γραφείο της Δημοτικής Αστυνομίας).

Σκοπός της εταιρείας ήταν να κτίσει ένα εργοστάσιο στην Κω. Το 1939 απαλλοτριώθηκε με αυτό το σκεπτικό και για λόγους «δημόσιας ωφέλειας» χώρος στη συνοικία των Βυρσοδεψείων, για την κατασκευή γραφείων και αποθήκης ακατέργαστου καπνού, κτήριο παρόμοιου ύφους και δομής με εκείνο της πρωτεύουσας Ρόδου[4].

Για την θέση που θα κατασκευαζόταν το νέο κτήριο αρχικά αναζητήθηκε οικόπεδο κοντά στο σημερινό σταθμό λεωφορείων, αλλά απορρίφθηκε. Στη συνέχεια επιλέγεται ένας χώρος που βρίσκεται στην Πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου (Δελφίνια). Με βάση αυτού του οικοπέδου τον Ιούλιο του 1939, ετοιμάστηκε το προκαταρκτικό σχέδιο για μια μεγάλη βιομηχανική αποθήκη με επίπεδη οροφή που στηρίζεται σε κολώνες και μια κοίλη διώροφη μνημειακή πρόσοψη που βλέπει στην πλατεία. Την ίδια χρονιά ξεκινά η διαδικασία απαλλοτρίωσης των ακινήτων που βρίσκονται εκεί, βάσει του διατάγματος που εκδόθηκε στις 27 Ιουλίου 1939. Η είσοδος θα ήταν στην οδό Κανάρη. Στο ένα τέταρτο του κτηρίου βρισκόταν το εργαστήριο, οι χώροι διοίκησης, σαλόνι, κουζίνα τραπεζαρία. Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα της επιφάνειας χρησιμοποιούνται ως μονώροφη αποθήκη. Υπήρχε πρόβλεψη και για πιθανή επέκταση. Τελικά το κτήριο της ΤΕΜΙ δεν κατασκευάσθηκε ποτέ: Α) ο χώρος κατασκευής βρισκόταν πάνω σε αρχαία (τα Θερμά του Λιμένος, αρχαίο τείχος). Β)Τελικά το 1940 όταν άρχισε ο πόλεμος σταμάτησαν όλες οι κατασκευές.

Στην Κω λειτούργησε η εταιρία S.A.I.TAB – SOCIETA ANONIMA ITALIANA TABACCHI - (Κ.Δ 106/25-3-1938): Ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1938 (κύριος μέτοχος Umberto Polizio) με την επωνυμία «ΑΝΩNΥΜΗ ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΠΝΩΝ» και σκοπό την απόκτηση και μεταπώληση - εξαγωγή καπνού. Κατασκευάσθηκε το κτήριο εκεί που σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο (στη θέση του σημερινού ξενοδοχείου Kosta Pallas) και γκρεμίστηκε στο τέλος της δεκαετίας του 80’.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Τσαλαχούρης Κ. Η οικονομική πολιτική της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα, Αθήνα 2000, σσ. 42 - 43. Με το υπ’ αριθμόν 136 της 10ης Αυγούστου 1926 Διάταγμα, εγκρίνε­ται το καταστατικό και με το ίδιο η ίδρυση της Τ.Ε.Μ.Ι. (Tabacchi Egei Manifattura Italiana). Καταργούνται μέσα σε λιγότερο από μια οκταετία όλα τα προνόμια περί ιδιωτικών εργαστηρίων καπνού των νησιωτών. Με την ίδρυση της Καπνο­βιομηχανίας, τα πρώτα κεφάλαια είναι ξένα, ελληνικά και βελγικά. Ελληνικά δια του βιομηχάνου Στέλιου Ευσταθόπουλου, ο οποίος συνεργάστηκε για το στήσιμο της εταιρείας με τον Le Roy, διευθυντή της βελγικής τράπεζας «Banque Centrale de Limbourg». Μόλις η εταιρεία άρχισε να λειτουργεί και να αποδίδει, ο βελγι­κός όμιλος εξαναγκάζεται να αποχωρήσει και ο Ευσταθόπουλος κυριολεκτικά εκπαραθυρώνεται. Η εταιρεία Τ.Ε.Μ.Ι. «παραλύει» όλα τα μικρά οικογενειακά καπνεργαστήρια των νησιών και οι νησιώτες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους προς την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά(προς την Κρήτη και τις Κυκλάδες). [2] Υπουργείο Ανοικοδομήσεως, Δωδεκάνησος. Τετράτομος μελέτη του Υπουργείου ανοικοδομήσεως και συνεργατών του υπό την διεύθυνσιν του Κ.Α. Δοξιάδη. Α. Γενική Περιγραφή, Αθήναι 1947, σ. 182. [3] Άρθρον 1. Το δυνάμει του Ν.Δ. 2403/53 «περί οργανώσεως των εν Καβάλα και Ξάνθη Καπνοβιομηχανιών» και του Ν.Δ. 3835/1958 «περί επεκτάσεως των διατάξεων περί φορολογίας καπνού εις Δωδεκάνησον και αποζημιώσεως καπνοβιοτεχνών και καπνεργατών» λειτουργούν εν Ρόδω Νομικόν Πρόσωπον Δημοσίου Δικαίου υπό την επωνυμίαν «Κα­πνοβιομηχανία Ρόδου» διαλύεται. Άρθρον 2. Άπασαι αι απαιτήσεις και υποχρεώσεις της καπνοβιομηχανίας ταύτης, περιλαμβανομένης και της προς αποζημίωσιν του προσωπικού λόγω απολύσεως, ως και η εν γένει περιουσία αυτής περιέρχονται εις το Δημόσιον, η δε εκκαθάρισις των διενεργείται κατά παρέκκλισιν των διατάξεων περί Δημοσίου Λογιστικού, ως και των διατάξεων περί Δημοσίων Κτημάτων προκειμένου περί εκποιήσεως δια δημοπρασίας των ακινήτων ενεργουμένης παρ’ επιτροπής οριζομένης υπό του Υπουργού των Οικονομικών. Το καθαρόν προϊόν εκ της εκκαθαρίσεως ταύτης εισάγεται ως έσοδον εις τον κρατικόν προϋπολογισμόν. Ο τρόπος και η διαδικασία της ως άνω εκκαθαρίσεως, ως και παν συναφές θέμα αναφυόμενον κατά την διάρκειαν αυτής, ρυθμίζονται δι’ αποφάσεως του Υπουργείου Οικονομικών δημοσιευμένης διά της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Άρθρον 3. Η ισχύς του παρόντος άρχεται μετά ένα μήνα από της δημοσιεύσεώς του διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως. [4] Martinoli S. - Perotti E. Architettura coloniale italiana nel Dodecaneso 1912 – 1943, Torino 1999. σ. 192 - Βλέπε κεφάλαιο της Έφης Αναγνωστίδου Η Βιομηχανική Ζώνη της Κω: προοπτικές εναλλακτικής διαχείρισης.