ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ ΚΑΙ ΑΝΕΜΑΝΤΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΩ
Η προέλευση του ανεµόµυλου θεωρείται ότι ξεκινά από την εποχή των Φοινίκων. Η ύπαρξη ανεµόµυλων στην Περσία αναφέρεται ήδη από το 634 µ.Χ., ενώ παραστάσεις τους εμφανίζονται από το 13ο αιώνα.
Η άντληση νερού από πηγάδια για άρδευση των καλλιεργειών και των κήπων ήταν αναγκαία για την εύφορη γη της Κω, οπότε είναι λογικό στο νησί να κατασκευαστούν αρκετοί ανεμόμυλοι. Εκτός από τα χωριά, στην πόλη υπάρχουν επίσης ανεμόμυλοι. Από τους περιηγητές έχουμε πληροφορίες για το πλήθος των ανεμόμυλων αυτών. Στο χάρτη του R. Herzog καταγράφονται 9 ανεμόμυλοι, ενώ στον ιταλικό χάρτη του 1927 με αναθεώρηση το 1931 του Istituto Geografico Militare καταγράφονται 6 ανεμόμυλοι στη Λάμπη. Εκτός από τη Λάμπη, ανεμόμυλοι υπήρχαν επίσης στην πλατεία 7ης Μαρτίου (Πλατεία του Κως), οι λεγόμενοι «δύο μύλοι». Όπως αναφέρει ο Ιταλός αρχαιολόγος Guseppe Gerola, ένας τουλάχιστον ήταν του 1505 και υπήρχε και το οικόσημο του μεγάλου μαγίστρου D’Amboise. Ένας άλλος μύλος, ο λεγόμενος του Λαπά ή Λάπα (Mulino di Lapa) υπήρχε κοντά στο ξενοδοχείο Νηρηίδες στο Ψαλίδι.
Σήμερα υπάρχουν ακόμη μερικοί στη Λάμπη, μη λειτουργικοί, που επέζησαν στο χρόνο.
Οι ανεμόμυλοι μαζί με τα μαγγανοπήγαδα ήταν τα βασικά μέσα άρδευσης μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950, που αρχίζει σταδιακά η μερική εκμηχάνιση της άρδευσης. Τη δεκαετία του ’60 έκαναν την εμφάνισή τους και οι μεταλλικές ανεμαντλίες.
Η ΑΝΕΜΑΝΤΛΙΑ
Η ανεμαντλία, υδραντλία ή αντλητικός ανεμόμυλος είναι το αδελφάκι του ανεμόμυλου. Η εξωτερική μορφή του ήταν εντελώς διαφορετική από τον ανεμόμυλο. Αποτελούνταν από μια καμάρα και ένα θωράκιο που πάνω τους στηριζόταν η φτερωτή (ανεμοτροχός) με τα πτερύγια και τα πανιά. Λόγω της καμπυλότητας του θωρακίου, πιθανώς η φτερωτή (ανεμοτροχός) να μπορούσε να κάνει μικρές μετακινήσεις στην κατεύθυνσή της για να εκμεταλλευτεί καλύτερα τον άνεμο.
Όμως, ενώ διέφεραν στην εξωτερική τους εμφάνιση, ο μηχανισμός άντλησης είχε αρκετά κοινά στοιχεία µε τον ανεμόμυλο και μπορούµε να πούµε ότι επαναλάμβανε εις διπλούν τα γρανάζια, τις ξύλινες «ρόδες» και είχε δύο «φανάρια» µε διαφορετικές διαστάσεις και σύνθεση. Ο άνεμος κινούσε ένα μηχανισμό από γρανάζια που κατέληγε να κινεί τροχό δίπλα στο πηγάδι. Στον τροχό υπήρχε η αλυσίδα με τα δοχεία, που όταν γυρνούσε, βυθίζονταν τα δοχεία στο νερό και το έφερναν στην επιφάνεια. Το νερό αποθηκευόταν στη δεξαμενή και απ’ εκεί διοχετευόταν στις καλλιέργειες.
Σήμερα στην Κω υπάρχουν υπολείμματα δύο ανεμαντλιών: Α) Του Παρθενιάδη στον Αμπάβρη και Β) Μίας που βρίσκεται στην οδό Βερροιοπούλου, λίγο πριν την διασταύρωση με την οδό Αλικαρνασσού. Από τις δύο ανεμαντλίες καμία δεν είναι πλήρης. Α) Του Παρθενιάδη δεν διαθέτει θωράκιο, ενώ Β) Της οδού Βερροιοπούλου διαθέτει. Η κατεύθυνσή τους είναι δυτική.
Με τον σεισμό του 2017 κατέρρευσαν οι καμάρες και στους δύο και χρήζουν άμεσης αποκατάστασης.
Η ανεμαντλία του Παρθενιάδη είναι η μεγαλύτερη και είναι εκεί από το 1782 τουλάχιστον σύμφωνα με την επιγραφή εισόδου. Η είσοδος στο χώρο της αντλίας γινόταν από τον δρόμο που πάει στον Αμπάβρη, απέναντι από του υδραγωγείο. Διαθέτει δεξαμενή και βοηθητικούς χώρους. Σήμερα η είσοδος έχει υποστεί σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 2017.
ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟ ΤΟΥ 2017
ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟ ΤΟΥ 2017
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΕΙΣΟΔΟΥ
Στην είσοδό της υπήρχε επιγραφή που έγραφε:
Hu el hallak el baki
Ya müfettihal ebvâb, iftah lenâ hayral bab
sene 1197.
.........................................................................
Ο Δημιουργός και Αιώνιος Θεός
Εσύ που ανοίγεις τις θύρες άνοιξέ μας τη θύρα της ευλογίας
Έτος 1197 (1782).
Η μετάφραση και επεξεργασία της επιγραφής έγινε από τον τουρκολόγο κ. Ευθύμιο Μαχαίρα.
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του συγγραφέα, όλες είναι από ην ανεμαντλία του Παρθενιάδη εκτός από την ανεμαντλία της οδού Βερροιοπούλου.
ΠΗΓΕΣ
ΝΤΕΛΛΑΣ Γ., «Οι μεσαιωνικοί ανεμόμυλοι της Ρόδου» στο Αρχαιολογικά τεκμήρια βιοτεχνικών εγκαταστάσεων κατά τη Βυζαντινή εποχή, 5ος-15ος αιώνας. Ειδικό θέμα του 22ου Συμποσίου Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα, 17-19 Μαΐου 2002, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2004, σ. 279-301.
Herzog R.-Schazmann P., Kos: Ergebnisse der deutschen Ausgrabungen und Forschungen herausgegeben von Rudolf Herzog, band 1, Asklepieion: Baubeschreibung und Baugeschichte von Paul Schazmann mit einer einleitung von Rudolf Herzog mit 40 abbildungen und 57 tafeln nebst einer karte, Berlin 1932.
Istituto Geografico Militare, Missione Topografica in Egeo. F°2.1.S.O.COO
Ιστορία της Κω, Κως 2002. Γ΄ Τόμος. σσ. 27-28
Ευχαριστώ τον τουρκολόγο κ. Ευθύμιο Μαχαίρα.