Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΑΧΤΕΝΙΑ

Η Κως είναι ένα νησί με πλούσιο σε απόθεμα υδάτων  είτε πόσιμο είτα ιαματικό (ψυχρές, υπόθερμες και θερμές).

Ο Αχτενιάς ή Ακτενιάς είναι μια αρχαία πηγή που βρίσκεται μεταξύ του Κοκκινόνερου και της Βουρίνας σε υψόμετρο 340 μέτρων. Διακρίνεται εύκολα διότι είναι πολύ κοντά στο δρόμο. Η πηγή βρίσκεται σε πετρόκτιστο θολωτό κτίσμα σε σχήμα κώλουρου κώνου.

Διακρίνονται οι σύγχρονες τσιμεντένιες παρεμβάσεις όχι και τόσο επιτυχημένες, στην στέγη του θόλου και της εισόδου. Μπροστά και κάτω υπάρχει μια ακαλαίσθητη τσιμεντένια δεξαμενή. Στην κορυφή της εισόδου στην τσιμεντένια στέγη τοποθετήθηκε σύγχρονος μεταλλικός σταυρός.  

Ο Ιάκωβος Ζαράφτης αναφέρει[1]: Των Ξετρέχων δε Δ. μετά τινα κοιλάδα εύφορον καταπίπτουσιν δια βράχων, κρυπτόντων σπήλαια και χαράδρας εις τινα κατωφέρειαν κατερχομένην έως ποταμίου, επονομαζομένου Σούλου, άνωθεν αυτής παροχθίως ανοίγεται μια κροτάτη κοιλάς φέρουσα ίχνη αρχαιοτήτων. Όλοι δ’ οι πέριξ βράχοι είνα από σομακί, κ' εκείθεν φαίνεται ότι διωχετεύετο το του Ακτενιά ύδωρ. Του των άνωθεν ολίγον υπάρχει πηγή αφθόνως εκρέουσα ύδωρ, όπερ ίσως θα υποπροέρχεται από την υπεράνωθεν μεγάλην πηγήν Βουρίναν, ης φυσικώ τω λόγω μέρος τ' αρχαίου αφθονοτάτου ύδατος θα ήνε βεβυθισμένον προς Δ. δε ταύτης βρύσις ετέρα αρχαία, ης άνωθεν υπέρκειται λόφος υψηλός, έχων περίκρημνον πως κορυφήν, ου δυτικονοτίως τόπος ο λεγόμενος Ακτενιάς, όπου αρχαία πηγή, φέρουσα τ' όνομα Ακτενιά, ης το ύδωρ εισπίπτει εις το ποτάμιον τ' Ακτενιά. Πέραν τούτου προς Δ. απαντάται παραποτάμιον με ύδατα ανάμιχτα μετά μεταλλικών ονομαζόμενων του Βολκάνου....

Η Ιουλία Παπαευτηχίου γράφει[2]:

Στο θολωτό κτίσμα εισέρχεται κανείς από μια σήραγγα μήκους 2.50 μ., πλάτους 0.65 μ. και ύψους 1.80 μ., το οποίο μειώνεται σε 1.45 μ. στην είσοδο του θαλάμου λόγω του προχειροφτιαγένου τσιμεντένιου δαπέδου, και κατασκευασμένου με αυθαίρετο τρόπο επί των ημερών μας. Η σήραγγα στεγάζεται με οριζόντιες μονολιθικές πλάκες, επικαλυμμένες εξωτερικά με τσιμέντο. Ο ωοειδούς σχήματος θάλαμος του κτίσματος χαρακτηρίζεται από ελλειψοειδή ασύμμετρη κάτοψη, με μεγάλη διάμετρο 4.40 μ. και μικρή 2.20 μ. και το τσιμεντοστρωμένο δάπεδό του βρίσκεται 0.35 μ. ψηλότερα από το δάπεδο της σήραγγας. Στο νοτιοανατολικό άκρο του θαλάμου βρίσκεται μικρή εσοχή επιχρισμένη με τσιμεντοκονίαμα, απ' όπου προφανώς κατά το παρελθόν ανάβλυζε το νερό, ενώ το δάπεδο έχει τσιμεντοστρωθεί. Στο θάλαμο, δεξιά της εισόδου και προς τη δύση, σε ύψος 2.50 μ. υπάρχει άνοιγμα τραπεζοειδούς διατομής, πλάτους από 0.22 μ. έως 0.30 μ. και ύψους 0.40 μέτρων. Εξωτερικώς το άνοιγμα βρίσκεται στην ίδια επιφάνεια με το επικλεινές έδαφος.

Πάνω από την εποχή της πηγής είναι εμφανείς τέσσερεις μονολιθικές πλάκες τοποθετημένες εκφορικώς, οι οποίες συγκλίνουν με τους περιμετρι κούς λιθόκτιστους τοίχους σε μία οριζοντίως τοποθετημένη λιθόπλακα. Η πλάκα βρίσκεται σε έκκεντρο σημείο της οροφής, λίγο ψηλότερα από το παράθυρο. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η πλάκα ολοκλήρωνε τη στέγαση του κτίσματος ή ότι στη θέση της κατά το παρελθόν υπήρχε άνοιγμα που λειτουργούσε ως στόμιο πηγαδιού στην περίπτωση που έκλεινε η σήραγγα για λόγους προστασίας της πηγής. Οι τοίχοι του θαλάμου, πάχους περίπου 1.20 μ., έως το ύψος των 1.40 μ. είναι ασβεστωμένοι, ενώ η σήραγγα φέρει επάλληλες στρώσεις ασβέστη στα πλαϊνά της τοιχώματα. Η πρώτη εντύπωση είναι ότι πρόκειται για κάποιο κουρασάνι για στεγανοποίηση της λιθοδομής ή για στρώματα αλάτων νερού. Σε ορισμένες επιφάνειες του θαλάμου, στα ψηλότερα σημεία, έχει γίνει χρήση κονιάματος ενισχυμένου με κομμάτια κεραμικών.

Ελπίζω κάποια στιγμή να γίνει κάποια αισθητική παρέμβαση και να αντικατασταθούν ή να καλυφθούν τα τσιμέντα. Καλό είναι να μπουν και κάποιες ενημερωτικές ταμπέλες στην Βουρίνα και στον Αχτενιά.

[1]  ΚΩΙΑ. ΗΤΟΙ ΕΠΤΑ ΤΕΙΧΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΝΤΑ. ΤΑ ΤΗΣ ΚΩ. ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΧΑΡΤΟΥ ΑΥΤΗΣ. ΙΑΚΩΒΟΥ Ε. ΖΑΡΡΑΦΤΟΥ. Επιτηρητού των Α. Μουσείων και Αρχαιοτήτων της Κω. Κως 1921. σσ. 50-51.

[2] Τα Κωακά τόμος Θ, βιβλίο 2.  2006. Παπαευτυχίου Ιουλία. Έργα διαχείρισης των υδατικών πόρων της Κω.