ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΝΕΡΑΤΖΙΑΣ

Δύο απόψεις του κάστρου. Η γενική διάταξη του κάστρου και η αξονομετρική απεικόνιση από τον S. Spiteri (2001).Σχέδιο S. Spiteri

Το κάστρο της Νερατζιάς (Arancia, λατινικά το κάστρο των πορτοκαλιών) κτίστηκε από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ, ονομάστηκε από τους περιηγητές κάστρο της Νερατζιάς από λάθος στην μετάφραση της λέξης Arancia, που σημαίνει στα ιταλικά πορτοκάλι (αλλά στα ελληνικά εννοούμε το νεράντζι) λόγω των πολλών πορτοκαλεώνων που υπήρχαν γύρω από την πόλη της Κω. Διαβρεχόταν από όλες τις πλευρές του με νερό. Από τη σημερινή λεωφόρο των Φοινίκων, που μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα ήταν τάφρος γεμάτη με θαλασσινό νερό, από πάνω περνούσε η γέφυρα που ένωνε το Κά­στρο με την τειχισμένη Χώρα και συνέδεε την πλατεία του Πλατάνου. Η γέφυρα είχε ένα κινητό τμήμα, ακριβώς στην είσοδο του Κάστρου.

Αποτελείτε από δύο οχυρωματικούς περίβολους που ενώνονται στο βόρειοανατολικό  τείχος του εξωτερικού περιβόλου. Η κατασκευή του έγινε σε δύο φάσεις: Α) η πρώτη τον 14ο αιώνα, στην οποία ανήκει ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ορθογώνιος περίβολος, και η Β) δεύτερη, στην οποία ανήκει ο ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ περίβολος, άρχισε πιθανώς στο 1495 από το Μεγάλο Μάγιστρο d’Aubusson, συνεχίστηκε από τον d’ Amboise και τελείωσε από τον del Carretto, το 1514. Απ’ όλους τους προμαχώνες ο πιο ισχυρός είναι ο νοτιοδυτικός, που κτίστηκε τελευταίος και ονομάζεται «Προμαχώνας του del Carretto» (1514).

Προτείχισμα

Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΟΣ έχει σχήμα ορθογώνιο με τέσσερεις πύργους στις τέσσερεις γωνίες. Από τους πύργους σώζονται καλά ο νοτιοδυτικός, ο βορειοδυτικός και ο νοτιοανα­τολικός που είναι ενσωματωμένος στον εξωτερικό περίβολο, ενώ ο βορειοανατολικός πύργος είναι εντελώς κατεστραμμένος μαζί με το αντίστοιχο τμήμα του τείχους. Μεταξύ του εσωτερικού και του (νεότερου) εξωτερικού περιβόλου υπήρχε τάφρος, οι δύο δε περίβολοι επικοινωνούσαν με επικλινή γέφυ­ρα, μέσω της οποίας εισέρχεται μέχρι και σήμερα ακό­μη ο επισκέπτης στον εσωτερικό περίβολο, περνώντας από τον πύργο που φέρει τα οικόσημα των μεγάλων μαγίστρων de Lastic και de Milly και την πύλη με τα οικόσημα του Carmadino.

Ο ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ περίβολος είναι πιο ισχυρός με προμαχώνες (del Carretto, d’Aubusson, Ε).

Πάνω από την τελευταία αυτή πύλη παρατηρούμε την ενσωμάτωση αρχαίων κιόνων στην τειχοποιία. Οι Ιππό­τες, στην προσπάθειά τους να τελειώσουν όσο το δυνατόν ταχύτερα την οχύρωση, χρησιμοποίησαν άφθονο αρχαίο υλικό, προερχόμενο κυρίως από τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Έτσι ενσωμάτωσαν τη ζωφόρο με τις μάσκες και τις γιρλάντες από το αρχαίο θέατρο πάνω από την κεντρική πύλη, καθώς και το άφθονο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον επιγραφικό υλικό.

Το Κάστρο επικοινωνούσε με τη Χώρα με μια πετρόκτιστη γέφυρα. Οι Οθωμανοί για καλύτερη άμυνα στη γέφυρα πρόσθεσαν δύο λιθόκτιστες αψίδες - φυλάκια. Το τμήμα της στην είσοδο του Κάστρου ήταν ξύλινο και ανασηκωνόταν για μεγαλύτερη προστασία.

Ακόμη και σήμερα παραμένει το μεγαλύτερο κτίσμα της πόλης. Βρίσκεται στην είσοδο του λιμανιού της Κω για να το προστατεύει.

Θέση κανονιού.

Ο ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΒΙΔΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΗΣ ΚΩΟ χώρος απόθεσης των οβίδων δηλαδή οι μπάλες για τα κανόνια επί Τουρκοκρατίας όπως τον βρήκαν οι Ιταλοί. Τα τελευταία χρόνια πριν τον σεισμό του 2017στον χώρο αυτό γινόταν οι εκδηλώσεις του Πνευματικού Κέντρου. Οι μπάλες μεταφέρθηκαν σε ένα άλλο χώρο εντός του κάστρου μαζί με κανόνια και κάποια κράνη του Β Παγκοσμίου Πολέμου που βρέθηκαν στο κάστρο.

Στην παλιά φωτογραφία διακρίνεται η τουρκική σκοπιά που υπήρχε στον πύργο. Την κατεδάφισαν οι Ιταλοί για να αποκατασταθεί το κάστρο στην ιπποτική του περίοδο.

Σίγουρα ο χώρος θα ήταν οχυρωμένος και κατά την αρχαιότητα, αλλά και τους βυζαντινούς χρόνους. Ο Η. Κόλλιας θεωρεί ότι πιθανώς ο χώρος που καταλαμβάνει ο εσωτερικός περίβολος να είχε οχυρωθεί τον 7ο αιώνα από τους Βυζαντινούς. Το πρώτο αυτό Κάστρο ίσως να υποκρύπτεται κάτω από τον εσωτερικό περίβολο.

Ο ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΝΕΡΑΤΖΙΑΣ

Ο άγνωστος κατοικημένος μεσαιωνικός οικισμός στο Κάστρο της Νερατζιάς της Κω. δημιουργήθηκε στο εσωτερικό τμήμα του εσωτερικού κάστρου που ήταν καλύτερα προστατευμένο.Όπως αναφέρει ο Η. Κόλιας. Πρώτος ο Α. Maiuri έσκαψε στην περιοχή περιορίστηκε σε μικρής έκτασης διερευνητικές τομές στη δυτική πλευρά του παλαιού περιβόλου και έφερε στο φως τα ερείπια μιας μονόχωρης «βυζαντινής», όπως την ονομάζει, εκκλησίας και πιθανώς ελάχιστα λείψανα κοσμικών κτισμάτων. Όλα αυτά με την πάροδο του χρόνου καλύφθηκαν από νεότερη επίχωση.

Ένα τυχαίο γεγονός έδωσε την ευκαιρία να αρχίσει ανασκαφή στον ίδιο χώρο που είχε σκάψει ο Α. Maiuri. Κατά τον ετήσιο καθαρισμό του χώρου από την ανεπιθύμητη βλάστηση, τον Φεβρουάριο του 1998, εμφανίστηκαν πυρομαχικά που πιθανώς ο ιταλικός στρατός είχε εγκαταλείψει στη διάρκεια του τελευταίου πολέμου. Μετά την απομάκρυνσή τους από πυροτεχνουργούς άρχισε η ανασκαφή. Εντοπίστηκε τμήμα ενός πυκνοκατοικημένου οικισμού επί του παρόντος έκτασης 875 τ.μ. (ο οικισμός εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις).

Ήλθε στο φως τμήμα ενός χαλικόστρωτου δρόμου πλάτους 1,60-1,80 μ. και αποκαλυφθέντος μήκους 19 μ. περίπου. Έχει κατεύθυνση από βορρά σε νότο. Είναι ευθύς και δεξιά και αριστερά του διακρίνονται πόρτες κτηρίων. Το νότιο άκρο του καταλήγει σε μια μικρή πλατεία εμβαδού 40 τ.μ. Στο κέντρο της αποκαλύφθηκε πηγάδι που ήταν ασφαλώς δημόσιας χρήσης. Ήλθε επίσης ξανά στο φως το μονόχωρο εκκλησάκι που είχε αποκαλυφθεί από τον Α. Maiuri και έχει μήκος 8 μ. και πλάτος 3 μ. Στο κατώτερο τμήμα του βόρειου τοίχου του διακρίνονται ελάχιστα τμήματα του ζωγραφικού του διακόσμου. Δυτικότερα του αποκαλυφθέντος δρόμου διακρίνονται άλλοι δύο παράλληλοι προς τον πρώτο και του ίδιου περίπου πλάτους. Η ανασκαφή έχει διακοπεί, αλλά στο στάδιο που βρίσκεται μας επιτρέπει να διακρίνουμε τα περιγράμματα μικρών κτηρίων, που φαίνεται ότι τα περισσότερα ήταν κατοικίες. Ορισμένα ήταν διώροφα. Διασώζεται σ' αυτά τμήμα της πέτρινης σκάλας που οδηγούσε στον όροφο. Το εμβαδόν του ισογείου, ενός απ' αυτά που ήλθε στο φως, δεν ξεπερνά τα 60-70 τ.μ. Το σωζόμενο ύψος των τοίχων του φθάνει σε ορισμένες περιπτώσεις τα 1,80 μ. και έχουν πάχος 0,50-0,60 μ.

Φωτογραφία τότε (1921) και τώρα (2017) του εσωτερικού του Κάστρου της Κω. Διακρίνεται ο οθωμανικός διώροφος στρατώνας, που βρισκόταν κάποτε δίπλα στη γέφυρα που συνδέει τους δύο οχυρωματικούς περιβόλους. Δεξιά φαίνεται το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο της Κω (1916).

ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟ 1926 ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟ 1926Οι δάσκαλοι Αννέτα Κοντογεωργιάδου – Λαουμτζή, Τασία Τσάμπαλα, Μικές Μουζουράκης, και άλλοι, με παιδιά του σχολείου στο κάστρο της Νερατζιάς. Φωτογραφία του 1926 στη σκάλα που οδηγεί από τον εξωτερικό περίβολο στην εσωτερική τάφρο. Δεξιά δίπλα στην σκάλα ήταν ο οθωμανικός στρατώνας. Οι δάσκαλοι Αννέτα Κοντογεωργιάδου – Λαουμτζή, Τασία Τσάμπαλα, Μικές Μουζουράκης, και άλλοι, με παιδιά του σχολείου στο κάστρο της Νερατζιάς. Φωτογραφία του 1926 στη σκάλα που οδηγεί από τον εξωτερικό περίβολο στην εσωτερική τάφρο. Δεξιά δίπλα στην σκάλα ήταν ο οθωμανικός στρατώνας.

ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ

Το πρώτο Τζαμί της Κω ήταν το Τζαμί του Σουλεϊμάν. Βρισκόταν στην εσωτερική είσοδο στο Κάστρο της Νερατζιάς. Κτίστηκε μετά το 1522 με την κατάληψη του κάστρου από τους Οθωμανούς για τις ανάγκες της φρουράς. Σήμερα διακρίνονται οι καμάρες και το Μιχράμπ που είναι μια ημικυκλική εσοχή που υπάρχει στο τείχος. Το Μιχράμπ υποδεικνύει την Κίμπλα που είναι η κατεύθυνση προς την Κάαμπα στην Μέκκα κατά την οποία ο μουσουλμάνος πρέπει να στραφεί κατά την διάρκεια της προσευχής. Διακρίνεται και η βάση του Μιναρέ.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΚΩ

Επί Τουρκοκρατίας και στην αρχή της Ιταλοκρατίας οι πρώτες φυλακές που λειτούργησαν στην Κω, ήταν απλά κάποιος χώρος μέσα στο κάστρο της Νεραντζιάς. Οι σοβαρά καταδικασθέντες μεταφέρονταν στην Ρόδο.

Το 1925 οι Ιταλοί έκαναν τις πρώτες μελέτες για την κατασκευή νέων Φυλακών εντός του Κάστρου της Νερατζιάς. Αποτελούνταν από δύο κτήρια, το κτήριο των κελιών και το χώρο διαμονής της φρουράς, όλο περιβαλλόταν από ψηλό τοιχίο.

Το κτήριο σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος φύλαξης αρχαίων ευρημάτων.

Η τελευταία πολεμική χρήση του κάστρου ήταν μετά την Ιταλική κατάληψη του 1912 όπου μετατράπηκε σε στρατώνα μέχρι την κατασκευή του νέου στρατώνα (καζέρμα). Στον ΙΙ Παγκόσμιο πόλεμο οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν το κάστρο σαν σταθερή αντιαεροπορική πυροβολαρχία. Το 1943 οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το κάστρο σαν τόπο συγκέντρωσης αιχμαλώτων Ιταλών και Άγγλων. Εκεί βασάνισαν τον Θεόκριτο Κώστογλου και άλλους πριν τους εκτελέσουν. Οι γερμανικές πυροβολαρχίες παράμειναν μέχρι το τέλος του πολέμου. Όταν η Κως ενσωματώθηκε με την Ελλάδα το κάστρο επισκευάσθηκε και έκτοτε αποτελεί ένα αξιοθέατο μέρος της τοπικής ιστορικής κληρονομιάς.

Ιταλός στρατιώτης χάραξε το όνομα του στο μάρμαρο

Ιταλική πυροβολαρχία στο κάστρο επανδρωμένη με Γερμανούς το 1943