ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΠΑΤΟΥ. ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ? ΤΙ ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ?

Το κάστρο του Περιπάτου που βρισκόταν στο Πυλί και αναφέρεται στην τουρκική επίθεση στην Κω το 1457. Υπάρχουν πολλά ερωτηματικά για την τοποθεσία και το μέγεθος του. Ενώ αναφέρεται σε περιηγητικά κείμενα οι νεότεροι μελετητές όπως ο G. Gerola και Ι. Ζαρράφτης. Οι Οθωμανοί κατάλαβαν την Κω το 1523, από τότε δεν υπάρχει καμία αναφορά για το κάστρο του Περιπάτου, χάνεται στο χρόνο μέχρι σήμερα.

Αναζητώντας τις κυριότερες πηγές που ασχολούνται σήμερα, δύο είναι οι σημαντικότερες:

Α) Η 4η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων.

α) Σύμφωνα με την ενημερωτική πινακίδα στο μνημείο αναφέρει: 4η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων αναφέρει Κάστρο Περιπάτου Βυζαντινή – Ιπποτική περίοδος.

β) Η ενημερωτική πινακίδα στην φωτογραφία που υπάρχει στο Πολιτιστικό κέντρο Πυλίου «Γαληνός Φλάσκος»: ΝΕΟ ΠΥΛΙ. Το Κάστρο του Περιπάτου. Βρίσκεται δίπλα στην πηγή του Νέου Πυλιού. Από το τέλος του 11ου αι. στον Κωδίκελλο της Διαθήκης (10 Μαρτίου 1093) του Οσίου Χριστοδούλου, το κάστρο του Περιπάτου αναφέρεται ως μετόχι της μονής της Παναγιάς των Καστριανών. Στα 1457 (σε κείμενο του μεγάλου μαγίστρου, 8 Ιουλίου 1457 προς την βενετική Αυθεντία της Κρήτης που περιγράφει την επίθεση του τουρκικού στόλου κατά της Κω τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς) μαθαίνουμε ότι οι Τούρκοι κατέλαβαν το έρημο από τους κατοίκους του κάστρου και το πυρπόλησαν. Από το μικρό τμήμα του που διατηρείται σήμερα είναι αρκετά επισφαλής η χρονολόγησή του, τουλάχιστον πριν την διεξαγωγή ανασκαφικής έρευνας και τη συνολική μελέτη του μνημείου.

Β) Στο βιβλίο του Η ΡΟΔΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΤΙΕΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΤΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ (14ος - 16ος αι.) Συλλογή ιστορικών μελετών σ. 110 - 112.

Ο καθηγητής Ζαχαρίας Τσιρπανλής θέτει κάποια ερωτήματα για τον ακριβή τοποθεσία του Κάστρου. Στο βιβλίο του Για το άλλο κάστρο, τον Περίπατο, που είχε την ίδια τύχη με τη Νεραντζιά τον Ιούνιο του 1457, παρατηρούμε πως οι πληροφορίες από κείμενα περιηγητικά παρουσιάζουν κάποια ασάφεια, ως προς τον τοπικό προσδιορισμό του μέσα στο νησί. Έτσι ο Buondelmonti το ταυτίζει με το χωριό Πυλί (Pili quod hodie Peripaton dicunt), ενώ ο Coronelli το διακρίνει από το Πυλί: «Pili sopra Monti, come pure Peripato Castello forte sul’ Monte Dicheo». Και το έγγραφο επίσης (στ. 6-7) το ξεχωρίζει καθαρά από το Πυλί. Αυτή η διαβεβαίωση μας κάνει να πιστεύομε ότι ο Περίπατος αποτελούσε κάστρο διαφορετικό από εκείνο του Πυλιού, όχι όμως σε μακρινή απόσταση από το τελευταίο αυτό, αλλά μάλλον στην περιφέρειά του, αφού και τώρα ακούγεται το όνομα Περίπατος ως συνοικίας στο σημερινό χωριό Πυλί. Η είδηση επομένως του Coronelli ανταποκρίνεται περισσότερο στην πραγματικότητα, αν λάβομε υπόψη μας ότι η υψηλότερη οροσειρά της Κω, ο Δίκιος (ο αρχαίος Ωρομέδων) εκτείνεται και προς τη νότια περιφέρεια του Πυλιού. Ίχνη ωστόσο του Περιπάτου δεν έχουν επισημανθεί. Μπορούμε μόνο να κάνομε την ακόλουθη βασική διάκριση ανάμεσα στα δύο κάστρα. Όταν οι πηγές μας (και το έγγραφο που εξετάζομε) μνημονεύουν το κάστρο του Πυλιού, πρέπει να εννοούμε το κάστρο του Παλιού Πυλιού, που σώζεται σήμερα σε απόκρημνο μέρος και απέχει από το Πυλί κάπου μισή ώρα δρόμο. Βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα στο Λαγούδι (συνοικία του χωριού Ασφενδιού) και στο Πυλί. Ενώ το κάστρο του Περιπάτου πρέπει να το τοποθετούμε μέσα στο σημερινό χωριό Πυλί, όπου μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, τις οποίες δεν μπόρεσα ο ίδιος να εξακριβώσω, υπάρχουν στην ομώνυμη συνοικία υπολείμματα τειχών. Το ότι δεν διατηρήθηκε το κάστρο του Περιπάτου οφείλεται, νομίζω, στην ευκολοπρόσβλητη θέση του και στο γεγονός ότι οι κάτοικοι έβρισκαν σίγουρο καταφύγιο στο κοντινό οχυρό φρούριο του Παλιού Πυλιού. Την ύπαρξη όμως του Περιπάτου έρχεται να μας επιβεβαιώσει μια άλλη πηγή του ίδιου μάλιστα έτους, του 1457, η οποία θέτει και νέα προβλήματα για την τουρκική επίθεση εναντίον του νησιού. Συγκεκριμένα, στον Πατμιακό κώδικα υπ' αριθμ. ΝΗ ́ έχει γραφτεί ένα ενδιαφέρον χρονικό σημείωμα. Σ' αυτό, ανάμεσα στ' άλλα, διαβάζομε: «Νερατζεία δε και Περίπατος, τα περί την Κων νήσον κάστρα, υπό του στόλου άρδην επυρπολήθησαν της Καλιπόλεως». Οι πληροφορίες αυτές ανταποκρίνονται πολύ καλά σ' εκείνες του εγγράφου μας ως προς την πυρπόληση των δύο κάστρων.