Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΟΙΚΙΑ - CAZA ROMANA
Η αναστηλωμένη Ρωμαϊκή οικία της Κω είναι ένα οικοδόμημα μοναδικό στην Ελλάδα που παραπέμπει σε ανάλογα οικοδομήματα της Πομπηίας.
Η Ρωμαϊκή Οικία ή Casa Romana, όπως είναι ευρύτερα γνωστή, ανασκάφηκε το 1933 από τον ιταλό, αρχαιολόγο L. Laurenzi και αναστηλώθηκε το 1940. Το ασυνήθιστα μεγάλο μέγεθος και ο πλούσιος διάκοσμος της συντέλεσαν ώστε το κτίριο να θεωρηθεί ότι ανήκε σε κάποιον πλούσιο Κώο - αξιωματούχο.
Η πρώτη φάση κατασκευής του κτιρίου φαίνεται ότι ανάγεται στους ελληνιστικούς χρόνους (δείγμα της ελληνιστικής τοιχοποιίας είναι ορατό στην εξωτερική βόρεια πλευρά), ενώ η ζωή του, με διάφορες επισκευές και αναδιαρρυθμίσεις, διήρκεσε τουλάχιστον μέχρι τον 3οαι. μ.Χ.
Οι χώροι είναι οργανωμένοι γύρω από τρεις εσωτερικές αυλές, από τις οποίες οι δύο έχουν περιστύλια ροδιακού τύπου. Απέναντι από την είσοδο βρίσκεται βάση με την επιγραφή ΑΠΑΛΕΞΙΚΑΚΟΣ (αυτός που διώχνει το κακό).
Στον τοίχο που υψώνεται πίσω από τη βάση αυτή ανοίγονται παράθυρα που βλέπουν στην πρώτη αυλή (1), όπου υπάρχει δεξαμενή νερού και ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση πάνθηρα που κατασπαράζει ελάφι.
Γύρω από την αυλή αυτή ανοίγονται δωμάτια: το δυτικό (2) έχει μαρμαροθετημένο δάπεδο, στο κέντρο του οποίου ανακαλύφθηκε ψηφιδωτό «έμβλημα» με παράσταση θαλάσσιου βυθού, ελληνιστικής εποχής, ενώ το δωμάτιο στα νότια (3) του δυτικού σώζει σε καλή κατάσταση τοιχογραφία με παράσταση ανδρικής μορφής.
Νότια της πρώτης αυλής βρίσκεται ο ανδρώνας (4), που βλέπει στο μεγάλο νότιο περιστύλιο με τη μικρή δεξαμενή νερού στο κέντρο. Γύρω από το περιστύλιο (5) ανοίγονται δωμάτια, μερικά από τα οποία σώζουν στους τοίχους τους ίχνη της ορθομαρμάρωσης, καθώς και δάπεδα, άλλοτε ψηφιδωτά (με γεωμετρικά σχέδια, παραστάσεις τίγρης, πάνθηρα κ.ά.) και άλλοτε μαρμαροθετημένα. Οι χώροι στη βορειοδυτική γωνία του περιστυλίου (6), κοντά στη σκάλα που οδηγεί στον όροφο, ήταν βοηθητικοί. Ο ανδρώνας επικοινωνούσε μέσω μιας θύρας στο δυτικό τοίχο του με μια μεγάλη αίθουσα (τρικλίνιο)(7) με μαρμαροθέτημα στο δάπεδο και ορθομαρμάρωση στους τοίχους.
Στη βόρεια πλευρά της ανοίγεται το τρίτο αίθριο του σπιτιού (8) με δεξαμενή νερού και ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση Νηρηίδας πάνω σε ιππόκαμπο. Η παράσταση πλαισιώνεται από πάνθηρες και δελφίνια.
Όλα τα ψηφιδωτά που αποκαλύφθηκαν στην Casa Rooıana χρονολογούνται στον 3ο αι. μ.Χ. Στο κτίριο βρέθηκαν όμως και αγάλματα του τέλους της ελληνιστικής εποχής, τα οποία, μαζί με το ψηφιδωτό του θαλάσσιου βυθού που κοσμούσε το βόρειο αίθριο της οικίας, εκτίθενται στο Μουσείο της Κω.
Ανατολικά της Ρωμαϊκής Οικίας βρίσκεται το συγκρότημα των Θερμών, βορειοανατολικά και σε μικρή απόσταση ο ελληνιστικός Βωμός και ο Ναός του Διονύσου και δυτικά το μικρό ρωμαϊκό Ωδείο του 3ου αι. μ.Χ. και ο Δυτικός αρχαιολογικός χώρος (με τις οικίες της Ευρώπης και του Σιληνού, τις Θέρμες και το ψηφιδωτό της Κρίσης του Πάριδος). Συντάκτες: Δ. Mποσνάκης, αρχαιολόγος, E. Σκέρλου, αρχαιολόγος. Από το φυλλάδιο του ΤΑΠΑ.
Το κτήριο σχεδόν ήταν έτοιμο το 1940 με την έναρξη του πολέμου μετατράπηκε σε χώρο αποθήκευσης, στους εξωτερικούς της τοίχους βάφτηκαν μεγάλοι κόκκινοι σταυροί για να μοιάζει με νοσοκομείο και να μην βομβαρδιστεί.
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι του 1939. Όλες είναι επιχρωματισμένες.