ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΑΔΡΙΑΣ L67. ΤΟ ΑΒΥΘΙΣΤΟ ΠΛΟΙΟ.

Το πλοίο που αρνήθηκε να πεθάνει· η ιστορία του έγινε θρύλος, τα κατορθώματά του μοναδικά στην ιστορία του ναυτικού του 20^ού αιώνα.

Το αντιτορπιλικό συνοδείας ΑΔΡΙΑΣ L67 ήταν τύπου Hunt III. Στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό υπηρέτησαν κι άλλα πλοία του ιδίου τύπου: ΑΔΡΙΑΣ ΙΙ (D-06), ΑΣΤΙΓΞ ΙΙ/08 (D-14), ΚΑΝΑΡΗΣ ΙΙΙ/10, L-53 (D-34), ΜΙΑΟΥΛΗΣ ΙΙΙ/12, L-91 (D-59), ΠΙΝΔΟΣ (D-72).

Καθελκύστηκε ως HMS “Border” (L67). Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Swan Bunter & Wigham Richardson Ltd. στο Wallsend. Η έναρξη ναυπήγησής του έγινε την 1^η/5/1941 και καθελκύστηκε στις 3/2/1942. Πήρε το όνομά του από την πόλη Άντρια (Adria) της Βόρειας Ιταλίας, που έδωσε το όνομά της στην Αδριατική Θάλασσα. Παραλήφθηκε από τον αντιπλοίαρχο Ιωάννη Τούμπα στις 20/7/1942 στο Newcastle της Αγγλίας και ύψωσε την Ελληνική σημαία.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ

Εκτόπισμα: 1490/1050 τόνοι

Μήκος: 85,30 μέτρα

Πλάτος: 11,40 μέτρα

Βύθισμα: 2,40 μέτρα

Πρόωση: Ατμοστρόβιλοι 19.000 hp

Ταχύτητα: 26 κόμβοι

Πλήρωμα: 170 Άνδρες

Οπλισμός: 4 πυροβόλα (2 δίδυμα) 101,6 mm, 1 τετραπλό πυροβόλο 40 mm, 3 πυροβόλα 20 mm, 2 αντιαεροπορικά πυροβόλα 533 mm και βόμβες βυθού.

Ο κυβερνήτης, αντιπλοίαρχος, Ιωάννης Τούμπας

Ο «Αδρίας» στο Tyne στις 31/12/1942

Ο ΑΔΡΙΑΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Μετά από μια επιτυχημένη δράση στη Μεσόγειο, ο «Αδρίας» έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της Δωδεκανήσου. Στις 19/Οκτωβρίου/1943 έφθασε στην Αλεξάνδρεια και εντάχθηκε στον 22^ο Στολίσκο Αντιτορπιλικών, με διοικητή τον αντιπλοίαρχο Royston Wright, επί του HMS “Hurworth”. Διοικητής Αντιτορπιλικών ήταν ο Αρχιπλοίαρχος Todd.

Ο πλοίαρχος (βέλος) και το πλήρωμα του «Αδρία» στην Αλεξάνδρεια. Αριστερά το HMS “Hurworth”.

Ο Αδρίας (Αρ) και το Hurworth (Δξ) στην Αλεξάνδρεια.

Έως τις 3/Οκτωβρίου/1943 η Κως με τα αεροδρόμια της κάλυπτε τον εναέριο χώρο των Δωδεκανήσων, μετά την πτώση της Κω δεν υπήρχε πλέον καμιά αεροπορική κάλυψη για την Λέρο και τα άλλα νησιά. Τα συμμαχικά αεροπλάνα που δρούσαν στα Δωδεκάνησα είχαν βάσεις στην Κύπρο και οι δυνατότητες τους ήταν περιορισμένες. Η Λέρος ήταν το τελευταίο και σημαντικότερο οχυρό των συμμάχων. Οι επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα από την πτώση της Ρόδου μέχρι και την πτώση της Λέρου ήταν από τις πιο δύσκολες με μεγάλες απώλειες. Έξι συμμαχικά αντιτορπιλικά, μεταξύ των οποίων και το Βασίλισσα Όλγα, βυθίστηκαν. Τέθηκαν εκτός μάχης τέσσερα καταδρομικά καθώς και τρία αντιτορπιλικά. Επίσης να προστεθεί και το βρετανικό ναρκαλιευτικό BYMS 72 που το κατέλαβαν στο λιμάνι της Καλύμνου οι Γερμανοί κομάντος με αρχηγό τον captain, Oblt. Hansjürgen Weissenborn με την κανονιοφόρο R 210.  Δηλαδή το ένα τρίτο των πλοίων που απέπλευσαν τότε για τα Δωδεκάνησα δεν ξαναγύρισε Όταν ήλθε η σειρά του Αδρία να πάει στα Δωδεκάνησα ο Διοικητής Αντιτορπιλικών Αρχιπλοίαρχος Todd κάλεσε τον Κυβερνήτη του ΑΔΡΙΑ, Αντιπλοίαρχο Ι. Τούμπα για να του αναθέσει αποστολή στα Δωδεκάνησα. Τον αποχαιρέτησε μάλιστα με την ευχή «Goodluck», χωρίς όμως να παραλείψει να του επισημάνει ότι δεν νομίζει ότι υπάρχει πιθανότητα πάνω από 20% να τον ξαναδεί. Δυστυχώς ο Άγγλος αρχιπλοίαρχος θα είναι και αυτός θύμα της μάχης της Δωδεκανήσου πνήγηκε στις 24 Οκτωβρίου 1943 ανοικτά της Καλύμνου πολεμώντας, μαζί με το αντιτορπιλικό ECLIPSE όπου επέβαινε όταν το πλοίο βυθίστηκε.

O «Αδρίας», μαζί με το “Hurworth”, έλαβε μέρος μόνο σε δύο αποστολές πριν την πρόσκρουση σε νάρκη. Ο ρόλος του ήταν εκείνος του αντιπερισπασμού, ώστε να μπορέσουν τα άλλα πλοία να ανεφοδιάσουν τη Λέρο.

Α) Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ άρχισε όταν ο Αδρίας στiς 21ης Οκτωβρίου 1943 στις τρεις το πρωί απέπλευσε για τα Δωδεκάνησα μαζί με άλλα τρία αγγλικά αντιτορπιλικά, το Jervis, το Pathfinder και το Hurworth. Το σχέδιο ήταν: τα δύο πλοία Jervis και  Pathfinder να κατευθυνθούν στον όρμο Λακί της Λέρου για να ανεφοδιάσουν τα συμμαχικά στρατεύματα. Ο ρόλος των Hurworth και Αδρία ήταν η προσπάθεια αντιπερισπασμού στην περιοχή Καλύμνου.

Αργά το βράδυ τα δύο πλοία έφθασαν στην περιοχή της Καλύμνου αναζητώντας εχθρικά πλοία αλλά δεν . Στις 03.02΄ αποφάσισαν να επιστρέψουν πίσω για συνένωση με τα άλλα δύο πλοία της δύναμης. Εκείνη τη στιγμή όμως φάνηκαν να ανάβουν φώτα στο αεροδρόμιο της Κω. Έτσι στις 03.11΄ άρχισαν οι επιθέσεις των γερμανικών αεροπλάνων που ήταν οι σφοδρότερες και μεγαλύτερης διάρκειας που δέχθηκε ποτέ ο Αδρίας, προκλήθηκαν ελαφρές ζημιές και τραυματίστηκαν ελαφρά πέντε μέλη του πληρώματος. Όμως και τα δύο πλοία κατόρθωσαν να ξεφύγουν και στις 07.00΄ να φθάσουν ασφαλή στο ορμητήριο τους στο Yendi Adala της Τουρκίας απέναντι από την Κω όπου παρέμειναν μέχρι το βράδυ.

Β) Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ - Η ΠΡΟΣΚΡΟΥΣΗ ΣΕ ΝΑΡΚΗ. Άρχισε στις 22/Οκτωβρίου/1943 και ήταν η τελευταία. Ο Αδρίας έπλευσε προς Κάλυμνο πάλι για επιχείρηση αντιπερισπασμού μαζί με το Hurworth. Το βράδυ στις 21.56 ενώ έπλεε κοντά στο νησί ο Αδρίας προσέκρουσε σε νάρκη και από την έκρηξη αποκόπηκε η πλώρη του. Έχασε 30 μέτρα (από τα συνολικά 85 του μήκους του) όμως συνέχισε να επιπλέει, αφού το λεβητοστάσιό είχε μείνει στεγανό.

Το βρετανικό αντιτορπιλικό HURWORTH αφού καθαίρεσε την πετρελάκατο του για περισυλλογή ναυαγών άρχισε να πλησιάζει αργά, ενώ ο Αντιπλοίαρχος Ράϊτ εξέπεμψε το σήμα: «Κρατήσατε. Θα σας πλευρίσω για να παραλάβω το πλήρωμα σας. Κατόπιν να βυθισθεί το πλοίο». Μεγάλο μέρος των επιζώντων του πληρώματος είχε μαζευτεί στη γέφυρα και με αγωνία παρακολουθούσε τις εξελίξεις. Όλοι τους χλόμιασαν μόλις άκουσαν τη διαταγή από το Διοικητή τους και έστρεψαν το βλέμμα τους στον Κυβερνήτη. Εκείνος είχε πάρει ήδη την απόφαση. Θα έμενε στο πλοίο του! Ήθελε όμως να ξέρει τι θα έκαναν οι υπόλοιποι. Γι’ αυτό με τη βροντώδη φωνή του τους ρώτησε: «Θα εγκαταλείψουμε το πλοίο μας;» Αμέσως με μια φωνή όλοι τους απάντησαν: «Όχι ποτέ!». Μετά απ’ αυτό ο Κυβερνήτης δεν είχε άλλη επιλογή. Έπρεπε να αρνηθεί την εκτέλεση της διαταγής του ανωτέρου του. Διέταξε το σηματωρό να απαντήσει αρνητικά. Ο Διοικητής επανέλαβε άλλες δύο φορές την ίδια διαταγή και έλαβε ισάριθμες αρνητικές απαντήσεις. Το μόνο που δέχθηκε ο Αντιπλοίαρχος Τούμπας ήταν η μεταφορά των τραυματιών στο άλλο καράβι. Το αντιτορπιλικό HURWORTH αποφάσισε τότε να πλησιάσει. Δυστυχώς έπεσε και αυτό σε νάρκη. και βυθίστηκε, παρασύροντας στον βυθό 143 άνδρες.

Το HMS “Hurworth”

Ο Αδρίας είχε πάρει δεξιά κλήση, αφού ελάφρυναν την δεξιά πλευρά και μετάγγισαν το πετρέλαιο από τις δεξιές δεξαμενές.

Ο πληγωμένος «Αδρίας», παρά τις σοβαρές βλάβες που είχε υποστεί, κατόρθωσε να λειτουργήσει τις μηχανές του. Με οφιοειδή πορεία και με ταχύτητα περίπου 5 μίλια, χωρίς χάρτες και πυξίδα, με οδηγό μόνο τον Πολικό Αστέρα κατόρθωσε μόνο με τα κιάλια να χαράξει πορεία και μετά από τρεις ώρες να φθάσει στην τουρκική ακτή. Βρέθηκαν σε ένα μικρό όρμο, που τον διέκριναν από τα μικρά φώτα των σπιτιών εκεί. Ήταν 23/Οκτωβρίου, μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα. Το πρωί είδαν καθαρά ότι ο φιλόξενος όρμος, που κατέφυγε το πλοίο, ήταν ο όρμος του Γκιουμουσλούκ (Gümüslük).

Ο πληγωμένος «Αδρίας»· από την έκρηξη αποκόπηκε η πλώρη του

Ο φόρος αίματος βαρύς, στον απολογισμό διαπιστώθηκε ότι υπήρξαν 21 νεκροί και 30 τραυματίες.

Η σκηνή μιας τραγωδίας. Με το φως της ημέρας. Κορμιά και σίδερα ανακατεμένα.

Η κατάσταση του πλοίου ήταν τραγική όπως την περιγράφει ο ίδιος ο Τούμπας[2]: Με τό πρώτο φως της ημέρας έπρόβαλεν ή τραγική είκών της καταστροφής. Ένας άμορφος σωρός στρεβλωμένων και μαυρισμένων σιδερικών, αυτό ήταν τό θέαμα της πρώρας. Τα πυροβόλα του Α' Πύργου ύψώνοντο όρθια είς την γέφυραν. Ένόμιζες ότι ήθελαν νά απειλήσουν τούς Γερμανούς αεροπόρους. Ή πυριταποθήκη είχε κατακερματισθή κάί τό καράβι είχε γεμίσει από φυσίγγια καΐ βλήματα. Πτώματα φριχτά, τεμαχισμένα και παραπεταμένα ήσαν έσπαρμένα είς όλα τά σημεία τοϋ προστέγου. Τα ύποφράγματα και διαμερίσματα δεν υπήρχαν. Μιά λεπτομερής έπιθεώρησις έδειξεν ότι όλιγώτερον άπό τό μισό πλοϊον ήτο στεγανόν. Είναι καταπληκτικόν και αποτελεί τίτλον τιμής δια τούς ναυπηγούς τον, πώς κατώρθωσε υπό αυτάς τάς συνθήκας νά έπιπλέη. 

Ο Αδρίας στη δεύτερη θέση του γερμένος στην ακτή που έχει εξοκείλει

Η ίδια θέση σήμερα.

Ο Bρετανός χαρτογράφος και πλοίαρχος του HMS “Beacon”, Thomas Graves,  χαρτογράφησε τη θάλασσα γύρω από το Gümüşlük και ερεύνησε τα ερείπια της πόλης το 1837. Το Υδρογραφικό Γραφείο του Βρετανικού Ναυαρχείου κυκλοφόρησε το 1844 τον παρόντα χάρτη με τον τίτλο: “Gumishlu the Ancient Myndus”.

Ο «ΑΔΡΙΑΣ» ΣΤΟΝ ΟΡΜΟ ΤΟΥ ΓΚΙΟΥΜΟΥΣΛΟΥΚ

Όπως αναφέρει ο Ι. Τούμπας[1]: […] Είχαμε πραγματικώς μεγάλην τύχην να φθάσωμεν εις το Γκιουμουσλούκ. Ήτο αδύνατον καθ’ όλον το μήκος της ακτής, να ευρεθή καλλίτερον μέρος απ’ αυτό. […] Δίπλα μας ακριβώς, εις απόστασιν 100 μόλις υαρδών, υπήρχεν ένας άλλος, πολύ μικρός και κλειστός όρμος, που ήταν σαν δεξαμενή. Μία μικρά είσοδος, μόλις επέτρεπεν να περάση ένα αντιτορπιλλικόν. Αμέσως απεφάσισα να μεθορμίσωμεν με πρώτην ευκαιρίαν εκεί μέσα, οπότε το πλοίον θα ήτο τελείως ασφαλές, από οιονδήποτε καιρόν. […]

Ο «Αδρίας» πρώτα προσάραξε στο νότιο τμήμα του Κόλπου, όπου έμεινε μέχρι την 26^η Οκτωβρίου. Κρίθηκε όμως πως θα ήταν καλύτερα να πλεύσει στο βόρειο όρμο του Γκιουμουσλούκ, που θα ήταν ακόμη πιο ασφαλής. Υπήρχαν λιγοστά σπίτια ψαράδων, που στην πλειοψηφία τους ήταν Τουρκοκρητικοί, που μιλούσαν ελληνικά. Υπήρχε και ένα καφενείο που ανήκε στον Αλή και εκεί σύχναζε το πλήρωμα του «Αδρία» κατά τη διάρκεια της παραμονής του. Η Αλεξάνδρεια ειδοποιήθηκε μέσω Αλικαρνασσού για την τύχη των δύο πλοίων.

Το λιμάνι του Γκιουμουσλούκ από ψηλά και οι δυο θέσεις προσάραξης του «Αδρία». Πρώτη και δεύτερη.

Οι δύο θέσεις που κατέφυγε ο «Αδρίας» στο Γκιουμουσλούκ από βορρά

Η δεύτερη θέση προσάραξης με τον Αδρία. Ψηφιακή απεικόνιση με το σήμερα

Αναγνωριστική αεροφωτογραφία από το γερμανικό αεροπλάνο που παρακολουθούσε κάθε ημέρα τον Αδρία.

Μετά την άφιξη στο Γκιουμουσλούκ. Έπρεπε να αντιμετωπιστούν όλα αυτά τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την έκρηξη. Όπως τα περιγράφει ο Ι. Τούμπας[2]: […] Αλλά έπρεπε να αντιμετωπίσωμεν πολυάριθμα και σοβαρά προβλήματα, όμοια των όποιων δεν είχαν άλλοτε παρουσιασθή εις το Ναυτικόν μας. Η ταφή των νεκρών. Η μεταφορά των τραυματιών. Η περίθαλψις και τροφοδοσία των επιζώντων. Η διαπίστωσις του νομικού καθεστώτος του πλοίου βάσει των αρχών του Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου. […]

Λόγω της καταστροφής των πρόσθιων διαμερισμάτων, το υπεράριθμο πλήρωμα, στις 6-7/Νοεμβρίου, στάλθηκε με δύο καΐκια στην Αλεξάνδρεια. Έμειναν στο πλοίο 9 αξιωματικοί, 46 υπαξιωματικοί και ναύτες και ο Άγγλος σύνδεσμος με το αγγλικό προσωπικό συνεννόησης. Οι Τούρκοι στην αρχή, ζήτησαν από τον «Αδρία» να αποχωρήσει εντός 24 ωρών, διαφορετικά θα έπρεπε να κατασχέσουν το πλοίο. Ο Ι. Τούμπας απείλησε ότι θα υπερασπιζόταν το πλοίο μέχρι τέλους, ευτυχώς όμως η αγγλική Διπλωματία άλλαξε τα σχέδιά τους.

Η βάρκα του «Αδρία» και πίσω το καφενείο του Αλή 

Ο «Αδρίας»· πίσω ο λόφος του Kocadağ

Ο κόλπος το 1996, Με το βέλος εκεί που βρισκόταν το καφενείο του Αλή

Στις 23 Οκτωβρίου έθαψαν τους νεκρούς· αργότερα, στον κοινό τάφο των ανδρών του πλοίου, δημιουργήθηκε ένα σεμνό μαρμάρινο μνημείο με λευκό σταυρό.

Ο πρώτος τάφος

Το μνημείο του Αδρία στο Γκιμουσλούκ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ TABLELAND. Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ

Για ό,τι ακολούθησε η ιστορία είναι γνωστή. Η αγγλική Διπλωματία έπεισε τους Τούρκους να αφήσουν να γίνουν οι αναγκαίες επισκευές στο πλοίο, ώστε να μπορέσει να επιστρέψει στην Αλεξάνδρεια. Το «Αδρίας» κατόρθωσε να ξεφύγει από τις γερμανικές φρουρές και τα παρατηρητήρια Κω και Ρόδου και να φθάσει, πρώτα στο Καστελόριζο και μετά στην Αλεξάνδρεια, όπου όλα τα συμμαχικά πλοία και οι ελληνικές Αρχές, του είχαν επιφυλάξει μια τρομερή υποδοχή.

Ο «Αδρίας» κατόρθωσε να ξεφύγει από τις γερμανικές φρουρές και τα παρατηρητήρια Κω μόνο λόγο τύχης διότι όταν έστριψε τον φάρο της Κεφαλούκας και πλησίασε την Κω από την την αντίθετη κατεύθυνση ερχόταν φωτισμένο το νοσοκομειακό πλοίο Gradisca οι Γερμανοί έστρεψαν το προσοχή τους εκεί. Ακολούθησε πορεία προς Ρόδο και με μια περιπετειώδη πορεία κατόρθωσε να φθάσει, πρώτα στο Καστελόριζο και μετά στην Αλεξάνδρεια, όπου όλα τα συμμαχικά πλοία και οι ελληνικές Αρχές, του είχαν επιφυλάξει μια τρομερή υποδοχή.  

Ο Αδρίας στην Αλεξάνδρεια

Όπως αναφέρει ο Στυλιανός Πολίτης: Ήταν 6 Δεκεμβρίου 1943, ανήμερα της εορτής του Αγίου της Θάλασσας και ο λιμένας της Αλεξάνδρειας ήταν γεμάτος από συμμαχικά πολεμικά πλοία. Τα πληρώματα τους ήταν παρατεταγμένα σε τάξη αποδόσεως τιμών, οι σηματωροί περίμεναν σε ετοιμότητα για τους προβλεπόμενους συριγμούς και οι Κυβερνήτες στέκονταν στη γέφυρα. Σε λίγο άρχισε να φαίνεται στις προσβάσεις του όρμου το Αντιτορπιλικό ΑΔΡΙΑΣ που ταξίδευε χωρίς την πλώρη του. Το συνόδευε τιμητικά το ναρκαλιευτικό ΣΑΛΑΜΙΝΙΑ όπου επέβαιναν ο Διοικητής Αντιτορπιλικών μαζί με άλλους Ανώτερους Διοικητές και το Επιτελείο του Αρχηγού του Στόλου. Δεξιά και αριστερά του έπλεαν δύο βενζινάκατοι. Στη μία επέβαινε ο Συμμαχικός Διοικητής της Αλεξανδρείας Ναύαρχος Πόλαντ και το Επιτελείο του. Στην άλλη ο Υπουργός Ναυτικών Σοφοκλής Βενιζέλος. Με την είσοδο του τραυματισμένου πλοίου στον όρμο και ενώ ήταν έτοιμο να χαιρετίσει το πρόλαβε η Βρετανική Ναυαρχίδα που έδωσε το παράγγελμα. Από παντού ακούστηκαν συριγμοί και όλες οι σειρήνες άρχισαν να ηχούν χαρμόσυνα. Ταυτόχρονα χιλιάδες πηλίκια και ναυτικοί πηλίσκοι υψώθηκαν και το βροντερό «ούρα» ακούστηκε τρεις φορές από παντού. Ο γενναίος Κυβερνήτης του ΑΔΡΙΑ, Αντιπλοίαρχος Ιωάννης Τούμπας με εννέα τραύματα και σπασμένο το δεξί του χέρι στεκόταν υπερήφανος πλοηγώντας το ηρωικό πλοίο του. Μέσα σ’ αυτές τις στιγμές της δόξας και του εθνικού μεγαλείου γυρίζει και βλέπει γύρω του όλους δακρυσμένους. Γεμάτος και αυτός δάκρυα λέει στον Ανθυποπλοίαρχο Σπυρίδωνα Μουρίκη που ήταν δίπλα του: «Δεν βλέπω καλά μπροστά μου. Θα σπάσω το καράβι». Ένα χαμόγελο ζωγραφίστηκε στο πρόσωπο του νεαρού Αξιωματικού που έσπευσε να δώσει την απάντηση «Μη σας νοιάζει κύριε Κυβερνήτα, είναι που είναι σπασμένο!». Εκείνα τα χρόνια δεν έλειπε ποτέ το αστείο από καμιά στιγμή στο Ναυτικό! Τα συμμαχικά με επάρσεις άρχισαν να συγχαίρουν το Ελληνικό πλοίο «Well done ADRIAS», δηλαδή «Εύγε ΑΔΡΙΑ!», ενώ ο σηματοφορικός σταθμός μετέδωσε δύο σήματα ένα του Ναύαρχου Ουΐλλις, Αρχηγού του Στόλου της Μέσης Ανατολής και ένα άλλο του Ναυάρχου Κάνιγκαμ, Αρχηγού του Στόλου της Μεσογείου. Το πρώτο έλεγε: «Προς ΑΔΡΙΑΝ από Αρχηγό Στόλου Μέσης Ανατολής. Πολύ ευτυχής που σας ξαναβλέπω. Παρακολούθησα την αποφασιστικότητα σας να σώσετε το πλοίο σας με θαυμασμό. Σας συγχαίρω δια το λαμπρό σας κατόρθωμα». Το δεύτερο σήμα ήταν μεγαλύτερο και έλεγε: «Θα ήθελα να σας πω πόσον ευχαριστημένος ένοιωσα μαθαίνοντας ότι ο ΑΔΡΙΑΣ έφθασε στον λιμένα. Παρακολούθησα με θαυμασμό τον αποφασιστικό τρόπον με τον οποίον ο Κυβερνήτης κατέστησε το βλαβέν πλοίο του έτοιμο προς πλου και το επανέφερε τόσα μίλια και με τόσες δυσχέρειες. Ελπίζω ότι οι γενναίοι Αξιωματικοί και άνδρες του θα βρούνε σύντομα ένα άλλο πλοίο με το οποίον θα συνεχίσουν τον αγώνα και ότι αυτός ο ΑΔΡΙΑΣ θα ετοιμασθεί για να αναλάβει και πάλι μια ημέρα υπηρεσία εις το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό». Στη συνέχεια άρχισαν να εκπέμπονται πλήθος συγχαρητήρια σήματα. Οι σηματωροί δεν προλάβαιναν να λαμβάνουν. Στην προβλήτα περίμεναν επίσημοι για να συγχαρούν. Μόλις το πλοίο παρέβαλε ο Κυβερνήτης έκανε το Σταυρό του και λέγοντας με όλη τη δύναμη της γενναίας ψυχής του «δόξα σοι ο Θεός!» κατέβηκε από τη γέφυρα.

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΓΚΙΟΥΜΟΥΣΛΟΥΚ

Το 2003, στο πλαίσιο Αδελφοποίησης της Λέρου με τον Τουρκικό Δήμο του Türkbükü, μιας παραθαλάσσιας πόλης στην επαρχία Μούγλα (τουρκικά Muğla ili), επισκεφθήκαμε το Γκιουμουσλούκ[3] μαζί με τον Peter Schenk. Προσφέρθηκε ένα αυτοκίνητο από τον Δήμαρχο, που μας μετέφερε στο Γκιουμουσλούκ. Μας συνόδευε και ξεναγός που μας βοήθησε στις μεταφράσεις με τους ντόπιους.

Το Γκιουμουσλούκ (Gümüslük) ήταν η αρχαία Μύνδος. Ιδρύθηκε αρχικά ως οικισμός στην κορυφή ενός λόφου, αλλά στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην πεδιάδα, στον ομώνυμο κόλπο που αποτελεί ένα φυσικό λιμάνι. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή για τα μεταλλεία αργύρου, γι’ αυτό και η τουρκική ονομασία Gümüslük = Ασημολίμανο.

Δραχμή αρχαίας Μύνδου.

Χωρίζεται σε δύο μέρη, βόρειο και νότιο, διότι στη μέση του κόλπου βρίσκεται ένα μικρό νησί το Tavşan Adası ή Νησί των Λαγών, το οποίο συνδεόταν με τη στεριά με ένα τείχος, που σήμερα είναι σχεδόν βυθισμένο· ανάλογα με τον καιρό εμφανίζεται ή βυθίζεται. Ο βόρειος όρμος ήταν το λιμάνι και της αρχαίας Μύνδου.

Η πρώτη ιστορική αναφορά στη Μύνδο έγινε απ’ τον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει ότι μεταξύ των πλοίων του Περσικού Στόλου, που πολιόρκησε χωρίς επιτυχία τη Νάξο γύρω στο 500 π.Χ., ήταν και ένα από τη Μύνδο. Η Μύνδος αναφέρεται επίσης ως μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας (479-404 π.Χ.). Ορισμένα τμήματα της αρχαίας πόλης της Μύνδου υπάρχουν ακόμη· ήρθαν στο φως μετά από ανασκαφή στην περιοχή. Κάποια αρχαία μέλη κτηρίων, που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή παλαιών πέτρινων σπιτιών, διακρίνονται ακόμη.

Γνωστοί επισκέπτες του Γκιουμουσλούκ ήταν οι περιηγητές, αρχαιολόγοι και γεωγράφοι, που περιέγραψαν την περιοχή όπως: Ο Francis Beaufort το 1811-1812, ο Charles Boileau Elliot το 1838, ο χαρτογράφος του Αγγλικού Ναυαρχείου, πλοίαρχος Thomas Graves το 1837, ο C. T. Newton, συνοδευόμενος από τον υπολοχαγό Smith το 1857.

Tο Γκιουμουσλούκ με το γλυκό κλίμα του προσέλκυσε και τον σκωτσέζο αρχαιολόγο William Roger Paton, που είχε παντρευτεί, το 1885, την Ειρήνη Ολυμπίτη, κόρη του Εμμανουήλ Ολυμπίτη, Δημάρχου Καλύμνου και που διέθετε ένα εξοχικό σπίτι και αρκετές εκτάσεις στο Γκιουμουσλούκ. Μια μικρή ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία, που είχε κτίσει η σύζυγος του Εμμανουήλ Ολυμπίτη σε ένα μικρό λοφίσκο, υπάρχει ακόμη, κατάλοιπο του χριστιανικού πληθυσμού του χωριού που έφυγε μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923. Η εκκλησία σήμερα έχει απογυμνωθεί απ’ όλα τα θρησκευτικά της σύμβολα, δεν χρησιμοποιείται πλέον, είναι κλειστή· παλαιότερα λειτούργησε ως καφενείο σήμερα είναι κατοικία.

Το 1915, που το αγγλικό πλοίο HMS “Scorpion”[4] βομβάρδισε το χωριό, τα περισσότερα παραλιακά σπίτια ήταν ελληνικά και έπαθαν ζημιές, όπως το σπίτι του Paton και η Εκκλησία.

Το Γκιουμουσλούκ σήμερα έπαψε να είναι ένα μικρό ψαροχώρι, όπως την εποχή του «Αδρία». Αποτελεί τουριστικό θέρετρο και έχει αλλάξει σημαντικά. Στην παραλία δεσπόζουν οι ταβέρνες και τα παραλιακά μπαρ, γεμάτα από λουόμενους και θαμώνες. Διακρίνονται βέβαια ακόμη μερικά παλιά σπίτια απ’ αυτά που περιγράφουν ο Ιωάννης Τούμπας και ο Κωνσταντίνος Αράπης[5]. Τα περισσότερα ενοικιάζονται σε τουρίστες.

Το νησάκι Λαγονήσι, με τα υπολείμματα του αρχαίου τείχους της Μύνδου και της νότιας Νεκρόπολης, είναι το σημαντικότερο αξιοθέατο σήμερα. Κάποτε υπήρχε εκεί αρχαίος ναός και αργότερα εκκλησία. Έχει βρεθεί και ένα νεκροταφείο.

Ο λόφος του Kocadağ είναι ένα σημείο που έμεινε ανέπαφο, όπως διακρίνεται και στις φωτογραφίες απ’ την εποχή που ο «Αδρίας» βρισκόταν στο Γκιουμουσλούκ. Βρίσκεται δυτικά του Κόλπου, που τα αρχαία χρόνια περιβαλλόταν από τείχος για την προστασία της πόλης και του Λιμανιού (Dogu Limani). Στην αρχαία Μύνδο υπήρχε ακόμη ένα λιμάνι που κοιτούσε στο βορρά, το Bati Limani, όπως ονομάζεται σήμερα. Ο χώρος της αρχαίας πόλης δεν έχει οικοδομηθεί, έχουν εντοπισθεί οι θέσεις του αρχαίου θεάτρου, ναοί, η Ακρόπολη, τμήμα τειχών και οι Θέρμες. Γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο, η περιοχή είναι πυκνοκατοικημένη, κυρίως με παραθεριστικές κατοικίες και ξενοδοχεία.

Είναι δύσκολο να εντοπισθεί η ταβέρνα του Αλή, όπου σύχναζε το πλήρωμα του «Αδρία». Από τις φωτογραφίες όμως, καταλαβαίνω που θα μπορούσε να ήταν. Δεν εντοπίσθηκαν, επίσης, ο πορτοκαλεώνας και το πηγάδι που έπαιρνε νερό το πλοίο.

Η ιστορία έχει γυρίσματα· ένας Έλληνας και ένας Γερμανός, μαζί σ’ ένα προσκύνημα, στο μέρος όπου έμεινε για σχεδόν ένα μήνα ο «Αδρίας». Μαζί με τον Peter Schenk και τη βοήθεια ηλικιωμένων Τούρκων της περιοχής, μπορέσαμε να εντοπίσουμε το χώρο του κοινοταφίου του «Αδρία»· το πιστοποιούν και οι φωτογραφίες. Στο χώρο, όπου υπήρχε το κοινοτάφιο και το μνημείο του «Αδρία», σήμερα δεν υπάρχει τίποτε. Ο χώρος το 2003 δεν είχε οικοδομηθεί, ήταν ελεύθερος. Σήμερα αποτελεί μέρος παραλιακού μπαρ με τραπεζοκαθίσματα. Θεωρήσαμε ύψιστο καθήκον να αφήσουμε λίγα λουλουδάκια της περιοχής στο φιλόξενο χώρο του Γκιουμουσλούκ, όπου τάφηκαν οι νεκροί άνδρες του «Αδρία».

Οι νεώτεροι Τούρκοι της περιοχής μόνο πρόσφατα λόγω διαδικτύου γνώρισαν την ιστορία του «Αδρία. Ευτυχώς σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιστοσελίδες[6] αναφέρουν την ιστορία της περιοχής και διάφορα άρθρα, όπως του Feridun Büyükyıldız[7] το 2019, βοηθούν τους Γείτονες να γνωρίσουν περισσότερα.

Οι επισκέψεις μου συνεχίσθηκαν και αργότερα στο Γκιουμουσλούκ, μέχρι και πρόσφατα. Πάντα σκέφτομαι τον «Αδρία» και τους άνδρες του, που παρέμειναν εκεί για ένα μήνα και, αν και έχουν περάσει πια τόσα χρόνια, πάντα κάτι μικρό ανακαλύπτω.

Η εκκλησία της οικογένειας Ολυμπίτη, σήμερα

Το νησί των Λαγών (Tavşan Adası)

 Βυζαντινοί αμφικίονες σε δεύτερη χρήση, ως σκαλοπάτια σε σκάλα

Αρχαία μέλη στην παραλία του Γκιουμουσλούκ

Ο χώρος του κοινοταφίου και του μνημείου το 2003

Η ΜΕΤΑΚΟΜΙΔΗ ΤΟΝ ΟΣΤΩΝ

Μετά τον Πόλεμο, στις 22/Οκτωβρίου/1947, στην 4^η επέτειο από το θάνατό τους, ο πλοίαρχος Ι. Τούμπας, οι αξιωματικοί και οι ναύτες του «Αδρία» έπρεπε να εκτελέσουν το τελευταίο καθήκον τους· να μεταφέρουν τα οστά των ηρωικώς πεσόντων συναδέλφων τους, στην πατρίδα.

Όπως αναφέρει ο Ι. Τούμπας[8]: […] Διά την ιεράν αυτήν αποστολήν, διετέθη το αντιτορπιλλικόν Άστιγξ (Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Γ. Παναγιωτόπουλος) του τύπου του Αδρία.

Μία τιμητική αντιπροσωπεία του Β.Ν., με επί κεφαλής εμέ, επέβαινε του Άστιγγος. Οι Αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Αδρία, καθώς και οι περισσότεροι εκ του πληρώματός του, υπηρετούντες και μη εις τας τάξεις, επεβιβάσθησαν επίσης του Άστιγγος. Ο Αρχιμανδρίτης του Β.Ν. κ. Επιφάνιος Καλαφάτης, θα ετέλει την ιερουργίαν, ενώ η Μουσικὴ του Β.Ν. και άγημα του Άστιγγος θα απέδιδαν τας τιμάς. […]

 Η μετακομιδή των οστών των νεκρών του Αδρία το 1947 με το Αστιγξ.

Στο Γκιουμουσλούκ υπήρχε τουρκικό τιμητικό απόσπασμα και αποδόθηκαν όλες οι τιμές κατά την εκταφή των νεκρών. Την επομένη το πρωί το Άστιγξ αναχώρησε. Έκανε πρώτα μια στάση στην Κάλυμνο, όπου παραδόθηκαν τα οστά τριών Καλυμνίων του πληρώματος, που σκοτώθηκαν κατά την έκρηξη και μετά το πλοίο συνέχισε για το ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Τα οστά μεταφέρθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και αργότερα, όταν κατασκευάσθηκε το Μνημείο Πεσόντων της Ναυτικής Βάσης Σκαραμαγκά, οι νεκροί του «Αδρία» ενταφιάσθηκαν εκεί, μαζί με τους άλλους πεσόντες ναυτικούς του Πολεμικού Ναυτικού. Η Ελληνική και η Αγγλική κυβέρνηση, απένειμαν τότε υψηλές ηθικές αμοιβές στους γενναίους Αξιωματικούς και άνδρες του AΔPIA. Πρόσφατα το Πολεμικό Ναυτικό έδωσε ονόματα πεσόντων του στα τέσσερα νέα Παράκτια Περιπολικά.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στον τότε υποκελευστή Γ. Παπαφρατζέσκο ο οποίος απώλεσε το αριστερό του χέρι με την πρόσκρουση. Όταν τον επισκέφθηκε ο Ι. Τούμπας για να τον παρηγορήσει του απάντησε «Δεν με νοιάζει διόλου για το χέρι μου κύριε κυβερνήτα. Τί είναι ένα χέρι για την πατρίδα, τίποτα» !!! Ο Παπαφρατζέσκος, όπως και άλλοι έμεινα ανάπηροι για πάντα. Όμως ο γενναίος αυτός άνδρας δεν το έβαλε κάτω παρά την απώλεια του χεριού του, εζήτησε να εξακολουθήσει να υπηρετεί στο ναυτικό. Τοποθετήθηκε πάλι σε πλοίο και συνέχισε να υπηρετεί την Πατρίδα.

Ο ήρωας υποκελευστής Γ. Παπαφρατζέσκος

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ «ΑΔΡΙΑ» ΣΤΗ ΛΕΡΟ

Για τον «Αδρία» όμως θα ήταν μεγάλη παράλειψη, αν δεν γινόταν κάτι και στη Λέρο. Για την άμυνα του νησιού ο «Αδρίας» πέρασε όλα αυτές τις περιπέτειες. Η Λέρος δεν ξέχασε· ξέρει να τιμά την αυτοθυσία και τη μεγάλη περιπέτεια του μοναδικού αυτού πλοίου. Έτσι το 2003, 60 χρόνια μετά τις μάχες της Δωδεκανήσου, συζητήθηκε στο Δήμο Λέρου, επί δημαρχίας Τιμόθεου Κωττάκη και με Πρόεδρο του Πνευματικού Κέντρου τον Χρήστο Καρπαθάκη, πώς να υλοποιηθεί αυτό το ιστορικό καθήκον. Το αίτημα έγινε αμέσως δεκτό στο Δημοτικό Συμβούλιο και ορίσθηκε υπεύθυνος για την εφαρμογή ο Χρήστος Καρπαθάκης, ενώ ως ιστορικός σύμβουλος ανέλαβε ο γράφων. Τον επόμενο χρόνο στην 61^η επέτειο της Μάχης, όλα ήταν έτοιμα για την αποκάλυψη του Μνημείου. Συγχρόνως με την επέτειο για τη βύθιση του «Βασίλισσα Όλγα», που τιμάτε κάθε χρόνο στις 26/Σεπτεβρίου στη Λέρο, προγραμματίσθηκαν και τα εγκαίνια του μνημείου του «Αδρία». Για την ίδια περίοδο προγραμματίσθηκε και ένα Συνέδριο, με τίτλο: «Ποτέ πια Πόλεμος», καθώς και μία συνάντηση βετεράνων από Ελλάδα, Αγγλία, Γερμανία και Ιταλία. Μια συγκινητική τελετή, όπου παρευρέθηκαν για τελευταία φορά στη Λέρο, τόσοι πολλοί παλαιοί πολεμιστές, πρώην εχθροί και σημερινοί φίλοι, που χαιρετήθηκαν και αγκαλιάστηκαν για πρώτη φορά μετά από τις αιματηρές συγκρούσεις πριν 61 χρόνια.

Τα εγκαίνια του Μνημείου έκαναν ο ναύαρχος, παλαίμαχος του «Αδρία», Κωνσταντίνος Σωτηρίου και ο τότε δήμαρχος της Λέρου Τιμόθεος Κωττάκης, παρουσία όλων των Αρχών, αλλά και των Παλαιμάχων απ’ όλα τα κράτη των εμπολέμων, που βρέθηκαν στη Λέρο λόγω του Συνεδρίου. Η ατμόσφαιρα ήταν αρκετά συγκινητική, όταν απέδωσαν τιμή όλοι οι παρευρισκόμενοι, και ιδίως οι Γερμανοί που είχαν λάβει μέρος στη Μάχη.

Ο ναύαρχος, Κωνσταντίνος Σωτηρίου, τότε υποπλοίαρχος πυροβολικού του «Αδρία»

Το λιτό μνημείο του «Αδρία», που φιλοτέχνησε ο Κώος γλύπτης, Αντώνης Χατζημιχαήλ, έχει κι αυτό μια μικρή δική του ιστορία. Ο «φύλακας άγγελος» του «Αδρία», όταν είδε το μνημείο σκέφθηκε πως κάτι έλειπε και αποφάσισε να το διορθώσει. Έτσι, ενώ το έργο βρισκόταν στην αποθήκη, κατά τη μεταφορά του, το τμήμα του μνημείου που είχε εγχάρακτο το πλοίο, έσπασε, σαν να ήθελε να μας πει ότι πρόκειται για ένα σπασμένο πλοίο, όπως ακριβώς συνέβη και στον «Αδρία». Η ζημιά ήταν αργά για να αποκατασταθεί και αποφασίσθηκε να συγκολληθεί και να τοποθετηθεί ακόμη και έτσι και αργότερα θα βλέπαμε. Έτσι έμεινε μέχρι σήμερα, σαν να θέλει να ταυτιστεί περισσότερο με το πλοίο που απεικονίζει.

Η αποκάλυψη του μνημείου του «Αδρία» στη Λέρο το 2004. Αριστερά: Ο ναύαρχος, Κωνσταντίνος Σωτηρίου. Δεξιά: ο τότε Δήμαρχος Λέρου Τιμόθεος Κωττάκης

Η μνήμη του «Αδρία», του αβύθιστου πλοίου είναι πάντα ζωντανή. Τα κατορθώματά του μοναδικά στις μάχες στη Μεσόγειο. Το κατόρθωμα του Αδρία είναι διπλό πρώτο που κατόρθωσε να επιπλεύσει και να φθάσει στο Γκιουμουσλούκ και δεύτερο που κατόρθωσε να διαφύγει κάτω από την μύτη των Γερμανών και να φθάσει στην Αλεξάνδρεια.

Η προσπάθεια του Κυβερνήτη του και των Ανδρών να σώσουν πάση θυσία το πλοίο, ήταν επική. Ο «Αδρίας» είναι άξιος συνεχιστής όλων των ναυτικών κατορθωμάτων των Ελλήνων Ναυτικών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Τούμπας Ν. Ιωάννης, Εχθρός εν όψει (1940-1945). Αναμνήσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, Αθήναι 1987, σ. 379-380.

[2] Γενικό Επιτελείο Ναυτικού-Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Ναύαρχος Ιωάννης Τούμπας (1901-1995). Η Δόξα και το Πνεύμα, Συλλογή Μονογραφιών Ναυτικής Επιθεωρήσεως, Μάιος-Ιούνιος 1995, σ. 67.

[3] Ο Δήμος Gümüşlük (Gümüşlük Belediyesi) ιδρύθηκε το 1999 και έπαψε να λειτουργεί το 2015, καθώς το χωριό ενσωματώθηκε, μαζί με την υπόλοιπη περιοχή, στο Δήμο της Αλικαρνασσού, της Επαρχίας Muğla.

[4] http://gumuslukhistory.blogspot.com/p/june-starr-americananthropologist.html (πρόσβαση στις 25/7/2023).

[5] Αράπης Ι. Κωνσταντίνος, Αναμνήσεις από την Ειρήνη και τον Πόλεμο, Αθήνα 1992.

[6] http://gumuslukhistory.blogspot.com/ The Gülsüm Balcony Project

[7] https://anterhaber.com/yunan-savas-gemisi-parcalanmis-vaziyette-gumusluk-limanina-sigindi/2204/

[8] Τούμπας Ν.Ι., ό.π., σ. 594.