Γενοκτονίες υπήρξαν πολλές στην Ιστορία όμως το Εβραϊκό ολοκαύτωμα έχει ορισμένα στοιχεία (η σύλληψη, η μέθοδος, η εφαρμογή) που το καθιστούν μοναδικό. Υπήρξε το αποκορύφωμα του ρατσισμού και του ανθρώπινου παραλογισμού.
Στο κείμενο που ακολουθεί ο ερευνητής – συγγραφέας Θεοδόσης Διακογιάννης παρουσιάζει την βιογραφία του σπουδαίου ιταλοεβραίου αρχαιολόγου – επιγραφολόγου Mario Segre (1904 - 1944) και το τραγικό τέλος του. Ενός λαμπρού επιστήμονα που πρώτα οι φασίστες το 1928 κυνήγησαν και τελικά οι ναζιστές το 1944 δολοφόνησαν στο κολαστήριο του Άουσβιτς αυτόν την γυναίκα του Noemi Cingoli και το δίχρονο παιδί τους Marco Segre. Παρόλο που το νήμα της ζωής του κόπηκε τόσο γρήγορα το έργο του είναι τόσο μεγάλο που ακόμη και σήμερα παραμένει στην κορυφή των επιγραφολόγων της Δωδεκανήσου.
MARIO SEGRE
Η Δραματική ιστορία ενός Ιταλοεβραίου αρχαιολόγου που με την εργασία του πάνω στις Αρχαίες Επιγραφές της Κω, μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε πολλές πτυχές της ιστορίας του νησιού μας.
Μέσα στο κάστρο της Κω, πίσω ακριβώς από το σπίτι που χτίστηκε από τους Ιταλούς και που σήμερα χρησιμοποιείται από την αρχαιολογική υπηρεσία, υπάρχει μια στοά που στεγάζει ένα σημαντικό πλήθος επιγραφών.
Οι αρχαίες αυτές επιγραφές συγκεντρώθηκαν, καταγράφηκαν, μελετήθηκαν και σχολιάστηκαν από ένα σπουδαίο Ιταλοεβραίο αρχαιολόγο και επιγραφολόγο, τον Mario Segre.
Ο MarioSegre γεννήθηκε στο Τορίνο το 1904. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο πανεπιστήμιο τη Γένοβας και μετά την αποφοίτηση του εργάστηκε από το 1927 έως το 1933 ως καθηγητής των Λατινικών και των Αρχαίων Ελληνικών σε διάφορα σχολεία. Το 1930 έλαβε μια επιχορήγηση από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας και τον επόμενο χρόνο κέρδισε το διαγωνισμό που οργάνωσε το Ιστορικό και Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Ρόδου ενώ το 1934 έλαβε τον τίτλο του καθηγητή της Επιγραφικής στο πανεπιστήμιο του Μιλάνου.
Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο MarioSegre θα ασχοληθεί με την αρχαιολογική επιγραφική έρευνα στα Δωδεκάνησα.
Καρπός αυτής της επίπονης εργασίας του είναι το corpus των επιγραφών της Ρόδου, από το οποίο θα μπορέσει να αποπερατώσει το τμήμα της μελέτης του με τίτλο «Tituli Camirenses» (Επιγραφές της Καμίρου) που εκδόθηκαν αργότερα[1].
Από το 1936 συνεργάζεται με το “RegioinstitutodiStoriaeArcheologiadell’ Arte” της Ρώμης.
Εργάστηκε στο νησί της Καλύμνου και κατέγραψε τις αρχαίες επιγραφές του νησιού που εκδόθηκαν στο “Memoriedell’ IstitutoSorico-archeologico FERT με τίτλο “Tituli Calymnii” (Επιγραφές της Καλύμνου).
Την ίδια περίοδο θα απασχολήσουν τον ακούραστο ερευνητή, εκτός από τις Δωδεκανησιακές επιγραφές, και οι επιγραφές πολλών Αρχαίων Ελληνικών πόλεων που είχαν ανθίσει στην απέναντι Μικρασιατική ακτή, και για το σκοπό αυτό έκανε συχνές επισκέψεις στις πόλεις αυτές. Επιπλέον τον απασχόλησαν και οι Ελληνιστικές επιγραφές που βρισκόντουσαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας.
Στην Κω, ο MarioSegre, θα παραμείνει επί ένα μακρύ χρονικό διάστημα, από το 1934 ως το 1938 και θα μπορέσει να συλλέξει και να μελετήσει, υποβάλλοντας τες σε προσεκτική επανεξέταση, τις επιγραφές που δεν είχαν εκδοθεί και τις οποίες είχαν αποθέσει για φύλαξη μέσα στο κάστρο των Ιωαννιτών Ιπποτών ο Amedeo Maiuri και ο Luciano Laurenzi. Πρέπει να σημειώσουμε ότι μαζί με τις επιγραφές αυτές συμπεριέλαβε και αυτές που ο R.Herzog είχε ανακαλύψει κατά τις ανασκαφές του Ασκληπιείου τα χρόνια 1903-1907 και τις επιγραφές που ανακάλυψαν οι Ιταλοί αρχαιολόγοι αργότερα τη δεκαετία του 1930 στο ίδιο ιερό.
Το σύνολο των επιγραφών αυτών τακτοποίησε και φρόντισε να εκτεθούν σε μια στοά που κατασκευάστηκε για το σκοπό αυτό ακριβώς πίσω από το σπίτι της αρχαιολογικής υπηρεσίας μέσα στο κάστρο της Νερατζίας.
Το 1938, μετά τη ψήφιση του φασιστικού νόμου «Περί φυλετικών διακρίσεων» αναγκάστηκε να υπογράψει δήλωση ότι ανήκει στην Εβραϊκή φυλή. Επακόλουθο της δήλωσης του αυτής ήταν η απόλυση του από την κυβερνητική θέση που κατείχε αν και συμμετείχε την εποχή αυτή στο πρώτο Διεθνές Συνέδριο επιγραφικής που γινόταν στο Λονδίνο, με την εργασία του «Tituli Calymnii».
Το 1940 επιστρέφει στη Ρώμη όπου παντρεύεται την εκλεκτή της καρδιάς του Noemi. Τον επόμενο χρόνο θα αποκτήσουν ένα χαριτωμένο αγοράκι, τον γιο τους Marco. Τον Αύγουστο του 1943 θα συναντηθεί για τελευταία φορά με την οικογένεια του αδελφού του Umberto Segre. Τον επόμενο μήνα η Ιταλία θα υπογράψει την συνθηκολόγηση με τους συμμάχους και η πολιτική κρίση που θα ακολουθήσει με την κυβέρνηση Bantolio θα επιδεινώσει τη θέση της οικογένειας Segre, όπως και των άλλων Εβραϊκών οικογενειών.
Ο αδελφός του Umberto, θα καταφέρει να καταφύγει με την οικογένεια του στην Ελβετία Η αδελφή του Ida Luzzati και η μητέρα του συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς και φορτώνονται σε ένα βαγόνι τρένου που χρησιμοποιούσαν για τη μεταφορά ζώων με προορισμό το στρατόπεδο του Άουσβιτς. Στη διάρκεια του ταξιδιού η μητέρα του θα πεθάνει από τις κακουχίες ενώ η αδελφή του Ida θα οδηγηθεί αμέσως με την άφιξη του τρένου στους θαλάμους των αερίων όπου θα βρει οικτρό θάνατο στις 23 Οκτωβρίου 1943.
Ο Mario Segre η γυναίκα του και το μικρό του αγόρι θα καταφύγουν στο Σουηδικό Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών όπου ο διευθυντής του ινστιτούτου EricSjoqvist με κίνδυνο της ζωής του θα κρύψει και θα υποθάλψει την οικογένεια του φίλου του για να γλυτώσει από την απάνθρωπη καταδίωξη των Γερμανικών Ναζιστικών αρχών κατοχής, που ξέσπασαν το μίσος τους κατά της Εβραϊκής κοινότητας της Ρώμης, και θύματα της είχαν ήδη πέσει η μητέρα και αδελφή του Segre.
Δυστυχώς όμως, εκεί που η καταστροφική μανία των Ναζί απέτυχε, ήρθε η δουλική δολιότητα της Φασιστικής Ιταλικής Αστυνομίας να φέρει τη δυστυχία και την απόγνωση. Δύο Ιταλοί πράκτορες, συνέλαβαν σε ένα δρομάκι της Ρώμης, τον Απρίλιο του 1944, ολόκληρη την οικογένεια του Mario Segre και την παρέδωσαν στους Ναζί.
Τις επόμενες μέρες τους μετέφεραν και αυτούς με το καταραμένο τρένο της συμφοράς στο στρατόπεδο της εξόντωσης του Άουσβιτς.
Η πρόσκληση για την εκδήλωση που έγινε στην Ρώμη για τον αρχαιολόγο Mario Segre στην Ρώμη το 2017.
Η εκδήλωση στην μνήμη του περιελάβανε και την τοποθέτηση των τριών μεταλλικών πλακιδίων μπροστά στο σπίτι του με τα ονόματα της συζύγου του και του γιου του. Η εκδήλωση ήταν υπό την αιγίδα του Ιταλού προέδρου της Δημοκρατίας.
Τι απέγινε όμως η εργασία του MarioSegre για τις επιγραφές της Κω;
Μετά τον πόλεμο ο φίλος του ΜarioSegre, Doro Levi, ψάχνοντας στο Σουηδικό Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών στη Ρώμη, βρήκε μια βαλίτσα μέσα στην οποία ο δύστυχος αρχαιολόγος είχε κρύψει την εργασία του.
Χαρακτηριστική ήταν η τάξη των καρτελών πάνω στις οποίες είχε με επιμέλεια σημειώσει τις παρατηρήσεις του και τους σχολιασμούς του για κάθε επιγραφή.
Στη συνέχεια, οι καρτέλες του Μario Segre, μαζί με εκείνες τις αδημοσίευτες του Herzog, κατατέθηκαν στην Ακαδημία του Βερολίνου. Ο συνεργάτης του Herzog, GuntherKlaffenbach, έστειλε το υλικό που είχε συγκεντρωθεί στον άξιο μελετητή Ιταλό αρχαιολόγο J.P.Carratelli, κρίνοντας ότι ήταν ο καταλληλότερος να αναλάβει και να περαιώσει την εργασία αυτή. Ο Carratelli αρχικά σκέφτηκε να τακτοποιήσει το υλικό που του εμπιστεύτηκαν και να προσθέσει και τις επιγραφές που είχε συλλέξει ο ίδιος στην Κω, για να δημιουργήσει έτσι ένα “corpus” των επιγραφών της Κω, το οποίο ούτε ο Segre ούτε o Herzog μπόρεσαν να ολοκληρώσουν.
Όμως η μελέτη η επεξεργασία και ο σχολιασμός του τόσο σημαντικού και εκτεταμένου υλικού θα καθυστερούσε την έκδοση του έργου, γιαυτό ο Carratelli αποφάσισε την άμεση έκδοση του.
Μπορώ να πω, ότι η ιστορία αυτή, των δύο προσεγμένων και καλαίσθητων τόμων με τις επιγραφές της Κω (IscrizionidiCos), που εξέδωσε η «ScuolaArcheologicadiAteneedellemissioniItalianeinOriente», από τις εκδόσεις “L’ERMA” di Bretschneider, η τόσο δραματική, που εξελίχθηκε μέσα στη δίνη του 2ου παγκοσμίου πολέμου, με κάνει να αποτίνω φόρο τιμής εξ ονόματος όλων των Κώων στη μνήμη του ακούραστου Ιταλοεβραίου αρχαιολόγου MarioSegre που η δολοφονία του από του Γερμανούς Ναζιστές στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, θυμίζει τα μαρτύρια που υπέστησαν τα εκατομμύρια των αθώων θυμάτων του πολέμου.
Τελειώνοντας θέλω να κάμω μια υπόδειξη-παράκληση στους ιθύνοντες του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου μας, να εισηγηθούν ώστε να δοθεί το όνομα του Mario Segre σε έναν από τους δρόμους της νέας επέκτασης του σχεδίου πόλεως μια και ο άνθρωπος αυτός με την αγάπη του για το νησί μας δούλεψε πάνω στις αρχαίες Κωακές επιγραφές για να μπορούμε εμείς σήμερα να έχουμε νέα στοιχεία για την ιστορία μας.
Κείμενο : Θεοδόσης Ν. Διακογιάννης
[1] Η έκδοση έγινε από το “Annuario della Scuola Archeologica di Atene 1949-1951”.